ABD’nin Suudi Arabistan ile tarihine bakıldığında ilişkilerin, ABD’nin demokratik değerleri ve stratejik çıkarları arasında bir yerde konumlandığı görülmektedir. ABD’nin 46. Başkanı Joe Biden, başkanlık yarışlarında bu ilişkileri, ABD demokratik değerlerini öne çıkararak sürdüreceğini dile getirmişti. Bu yüzden Biden, 2019 yılında Suudi Arabistan’ı “parya” [uyguladığı politikalar ve benimsediği normlar nedeniyle uluslararası toplumun dışına itilen devlet] ilan etmişti.
Türkiye’de, Suudi Arabistan’ın İstanbul Konsolosluğuna girdikten sonra bir cinayete kurban giden muhalif Washington Post yazarı Cemal Kaşıkçı’nın ölümünden Veliaht Prens Muhammed bin Salman sorumlu tutulmuştu. Bu nedenle Amerika Birleşik Devletleri Başkanı Biden seçim kampanyasında, başkanlığı süresince Suudi Arabistan’la olan ilişkilerinde sert bir tutum sergileyeceğini savunmuştu. Biden, Başkanlık yarışlarında vermiş olduğu sözü uzun süre tutmuş oldu ve son haftalara kadar Suudi yetkililerle birebir görüşmelerde bulunmadı. Fakat enerji ve güvenlik çıkarları Başkanı, Rusya ve Çin ile bağları güçlendiren Körfez “petrol devini” tecrit politikasından geri adım atmaya zorladı.
ABD’li diplomatlar Suudi Arabistan’la iki yıldır insan hakları, Yemen’deki savaş ve ABD’nin krallığa silah tedariki nedeniyle gergin olan ilişkileri düzenlemek için Biden’ın ilk Riyad ziyaretini organize etmek için haftalarca çalıştılar. Biden, Başkanlığa geldiğinden beri ilk defa, 15 Temmuz 2022 tarihinde, Suudi Arabistan’a İsrail üzerinden doğrudan bir uçuş gerçekleştirerek, Kral Salman bin Abdulaziz’le bir görüşme gerçekleştirdi. Bu görüşmede bütün dünyanın gözü Biden’ın, Cemal Kaşıkçı cinayeti üzerinden gerçekleştirilen insan hakları ihlallerine mi yoksa Ukrayna – Rusya Savaşı’ndan etkilenen petrol fiyatlarına mı önem atfedeceğindeydi. Ne yazık ki Biden, Rusya ve Çin’le olan rekabetinden dolayı demokrasiye bir “yumruk attı” ve ülkesinin değer ve normlarından çok Orta Doğu’da meydana gelebilecek gelişmelerin bu ülkelerle rekabetinde yaratacağı etkiye odaklandı.
Biden, 9 Temmuz 2022 tarihli Washington Post yazısında, Suudi Arabistan ziyaretinin nedenlerini “Başkan olarak, ülkemizi güçlü ve güvende tutmak benim görevim. Rusya’nın saldırganlığına karşı koymalı, kendimizi Çin’i geride bırakmak için mümkün olan en iyi konuma getirmeli ve dünyanın önemli bir bölgesinde daha fazla istikrar için çalışmalıyız. Bunları yapmak için, bu sonuçları etkileyebilecek ülkelerle doğrudan ilişki kurmalıyız. Suudi Arabistan bunlardan biri ve Cuma günü Suudi liderlerle buluştuğumda amacım, temel Amerikan değerlerine sadık kalırken, karşılıklı çıkar ve sorumluluklara dayanan stratejik bir ortaklığı güçlendirmek olacak.” sözleriyle açıklamıştır. Biden, Suudi Arabistan’ı Ukrayna-Rusya Savaşı’nın yarattığı ekonomik bunalımda ve Çin’le olan rekabetinde etkili bir aktör olarak değerlendirmektedir. Fakat Başkanlık sürecinde ABD temel değerlerine sıkı sıkıya bağlı kalacağına yönelik verdiği sözler bugün karşısında bir engel olarak durmaktadır. Biden, ABD temel değerleriyle Suudi enerji kaynakları arasında bir tercih yapmak zorunda kalmaktadır.
2021’de Rusya, Avrupa gaz ihtiyacının %40’ını sağlamaktaydı. Fakat Ukrayna’nın işgalinden sonra Rusya, Ukrayna’ya verdiği desteğin intikamını almak için Avrupa’nın kaynaklarını kısmaya başladı. Gaz ithalatının yaklaşık üçte biri için Rusya’ya bağımlı olan Almanya’da, enerji faturaları her geçen gün daha da arttı. Shell’in Almanya’ya arzı kesildi. 31 Mayıs’ta Rusya’nın devlete ait enerji devi Gazprom, doğalgazı ruble olarak ödemeyi reddetmelerinin ardından Hollandalı GasTerra ve Danimarkalı Orsted’i tedarik etmeyi bırakacağını duyurdu. Rusya, Bulgaristan, Finlandiya ve Polonya’daki gaz şirketlerine olan akışı zaten kesmişti. Nihai tehdit – tam bir Rus kesintisi – her zamankinden daha olasıyken Biden’ın harekete geçmesi kaçınılmazdı. Rusya’nın yarattığı boşluğu doldurmak için ABD’nin Körfez ülkelerinin desteğine ihtiyacı olduğunu belirtmek gerekir.
Fakat görüşmelerden sonra Suudi Dışişleri Bakanı Adel Al-Jubeir, petrol konusunda herhangi bir anlaşma yapılmadığını, Suudi ve OPEC+ ülkelerinin konuyu piyasaya göre değerlendireceklerini ifade etti. Suudi Arabistan 2027 yılına kadar enerji üretim kapasitesini 13 mb/d’ye çıkaracağını Biden’ın ziyaretinden çok önce açıklamıştı. Batı’nın, artan enerji fiyatlarını ve enflasyonu frenlemek için OPEC’ten üretimi arttırmasını istemesi sonucunda, 2 Haziran’da bir artış konusunda anlaşmaya varılmıştı. Bunun dışında OPEC+ ülkelerinin enerji hususunda gerçekleştirecekleri herhangi bir değişim için 3 Ağustos 2022’nin beklenmesi gerekmektedir. Suudi Arabistan’ın daha fazla petrol üretmek için OPEC+ ittifakının fikir birliğine ihtiyacı var ki bu ittifakın bir üyesi de Rusya’dır. Ayrıca Suudi Arabistan’ın petrol üretimini arttırmasının piyasaları rahatlatacağının garantisi de yok. Bu yüzden Biden’ın gezisinin petrol üretiminden ziyade bölgesel güvenlik sorunlarıyla ilgili olduğu söylenebilir.
Biden ziyaretinden önce Arap NATO’su konusunda tartışmalar yaşanmıştı. Biden’ın ziyaretinin temel amacının bölgede bir askeri birlik kurmak olduğu konuşulmuştu. Biden’la olan görüşmeden sonra Suudi Arabistan Dışişleri Bakanı Faysal bin Ferhan “Arap NATO’su diye bir şey yok, zirvede böyle bir şey konuşulmadı. Körfez ülkeleriyle İsrail arasında İran karşıtı bir savunma ittifakı kurulması konusu gündeme gelmedi.” dedi. İsrail’le Suudi Arabistan arasında, Biden ziyareti süresinde yaşanan gelişmeler bu tür haberlerin çıkmasını kaçınılmaz kılmaktadır. Çünkü Biden, İsrail’den Suudi Arabistan’a doğrudan uçuşla giden ilk ABD başkanı olmuştur. Bu durum iki ülke arasındaki ilişkilerin yumuşadığına işaret etmektedir. Bu durum Suudi Arabistan’la İsrail arasında hava uçuşlarının yanına siyasi ilişkileri de arttıracaktır. Fakat ABD’nin Orta Doğu’daki girişimleri rakipsiz olmamaktadır.
ABD artık Soğuk Savaş dönemindeki gibi dünyanın tek büyük gücü değil. ABD ve Rusya arasında Soğuk Savaş dönemindekine benzer bir Çevreleme Politikası işleniyor. Biden Orta Doğu ziyaretiyle Rusya tarafından cezbedilebilecek ülkeleri kendi tarafına çekmek için uğraştı. Fakat Rusya da boş durmuyor. Kremlin sözcüsü Dmitri Peskov, Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin’in 19 Temmuz Salı günü İran ve Türkiye liderleriyle üçlü bir toplantıya katılmak üzere Tahran’a gideceğini açıkladı.
Küreselleşmenin etkisiyle bütün devletler birbirlerine komplike bir şekilde bağlılar. Büyük güçlerin mücadelesinin dışında kalan devletler uluslararası arenada hareket kapasitelerini kaybetmeden her iki büyük güçle de ilişkilerini sürdürmeye devam edebilmektedirler. Bu yüzden ABD, Orta Doğu ülkeleriyle ilişkilerinde daha dikkatli olmak zorunda kalmaktadır.
Biden’ın Orta Doğu’da, Basra Körfezi’ndeki güvenlik, İsrail- Filistin arasındaki çatışma ve en önemlisi de ABD norm ve değerlerini sürekli ihlal eden devletlerle iş birliği konularını halı altına süpürmesi artık olanaksızlaştı. Bu yüzden Biden başkanlığındaki ABD, Rusya-Ukrayna Savaşı’nda ve Çin’le olan ekonomik savaşında, değer ve normlarını göz ardı etmek pahasına, havuç-sopa yaklaşımıyla/yöntemiyle Orta Doğu ülkelerini kendi tarafında durmaya çağırmak için girişimlerine devam etmek zorunda kalacaktır. Mevcut küresel sistemde Biden’ın Orta Doğu’da, sopadan çok havuç kullanmak zorunda kalacağı öngörülebilmektedir.
Hicran ÇOKYAMAN
Kaynakça
Anadolu Ajansı. (2022). Biden says no plans to meet with Saudi crown prince during Kingdom visit. https://www.aa.com.tr/en/americas/biden-says-no-plans-to-meet-with-saudi-crown-prince-during-kingdom-visit/2616647 Erişim Tarihi: 07.18.2022
Atalayar. (2022). Opec and Russia Ratify Oil Supply Increase on August. https://atalayar.com/en/content/opec-and-russia-ratify-oil-supply-increase-august Erişim Tarihi: 07.18.2022
CBS News. (2022). President Biden defends Saudi Arabia trip after meeting with Crown Prince Mohammed bin Salman. https://www.youtube.com/watch?v=RlPPBE7A1DY Erişim Tarihi: 07.18.2022
CNN Türk. (2022). İran’da Erdoğan-Putin görüşmesi. https://www.cnnturk.com/dunya/son-dakika-iranda-erdogan-putin-gorusmesi Erişim Tarihi: 07.18.2022
Cumhuriyet. (2022). Suudi Arabistan’dan ‘Arap NATO’su çıkışı: Böyle bir şey gündemimizde yok. https://www.cumhuriyet.com.tr/dunya/suudi-arabistandan-arap-natosu-cikisi-boyle-bir-sey-gundemimizde-yok-1958915 Erişim Tarihi: 07.18.2022
Independent. (2022). From ‘pariah’ to ‘partner’: Understanding Joe Biden’s evolving views on Saudi Arabia. https://www.independent.co.uk/news/world/americas/us-politics/biden-saudi-arabia-relationship-history-b2122472.html Erişim Tarihi: 07.18. 2022
Reuters. (2022). OPEC+ brings forward oil output rises as Biden’s Saudi visit looms. https://www.reuters.com/business/energy/opec-working-making-up-lower-russian-oil-output-2022-06-02/ Erişim Tarihi: 07.18.2022
The Economist. (2022). How Europe plans to cope as Russia cuts off the gas. https://www.economist.com/graphic-detail/2022/06/01/how-europe-plans-to-cope-as-russia-cuts-off-the-gas Erişim Tarihi: 07.18.2022
The Indian Express (a). (2022). Joe Biden confronts Saudi crown prince over Khashoggi murder, expects action on energy. https://indianexpress.com/article/world/biden-saudi-visit-mohammed-bin-salman-khashoggi-murder-8032391/ Erişim Tarihi: 07.18.2022
The Indian Express. (2021). US implicates Saudi crown prince in journalist Jamal Khashoggi’s killing. https://indianexpress.com/article/world/jamal-khashoggi-murder-mohammed-bin-salman-saudi-united-states-intelligence-report-7206585/ Erişim Tarihi: 07.18.2022
The Indian Express. (2022). Joe Biden confronts Saudi crown prince over Khashoggi murder, expects action on energy. https://indianexpress.com/article/world/biden-saudi-visit-mohammed-bin-salman-khashoggi-murder-8032391/ Erişim Tarihi: 07.18.2022
Washington Post. (2022). Joe Biden: Why I’m going to Saudi Arabia. https://www.washingtonpost.com/opinions/2022/07/09/joe-biden-saudi-arabia-israel-visit/ Erişim Tarihi: 07.15.2022
