Müslüman Kardeşler Orta Doğu’da -2
Filistin
1936-1939 arasında Filistin’deki Yahudi göçü ile bağlantılı olarak Kudüs Müftüsü Hacı Emin Hüseyni önderliğinde Britanya yönetimine karşı yürütülen genel grev, Müslüman Kardeşler hareketine yeni bir güç verdi. İslamcılıkla milliyetçiliği ustaca birleştiren örgüt,1938 yılından itibaren Dava Fonu adı altında halktan para toplamaya başladı. Kırsal bölgelerde,“izci birlikleri” adı altında yarı askerî birlikler oluşturmayı başardı. Bu yıl içinde, Filistinlilerin topraklarında İsrail’in genişlemesinin yol açtığı rahatsızlıkla İngiliz manda yönetimine karşı ayaklanması, İhvan’a siyasal etkinlik sağlaması için beklenmedik bir fırsat sunmuş; İhvan, Filistin’e tam destek sağlamıştır. İhvan’ın Filistin ayaklanmasına aktif destek ve katkı vermesi, hareketin Mısır dışında da daha güçlü şekilde yayılmasını sağladı. Bu dönemde İhvan’ın asıl siyasal yönelimi İngiliz karşıtlığı olmuştur.
1939 yılına kadar İhvan siyasal güç olarak çok büyük bir gelişme ve büyüme göstermiş, özellikle kırsal kesimde iyi örgütlenmiş bir güç haline gelmiştir. Artık Mısır siyasetinde El Benna’nın aktif desteği çok daha fazla aranır olmuştur. Fakat Benna siyasete girmeme konusunda kararlıdır ve yönetimin dışında kalmaya özen göstermiştir. Ancak aynı dönemde, Benna, hatırı sayılır bir kitle desteğine sahip olan milliyetçi Vafd Partisi’ne karşı bir kampanya başlatmış ve Vafd’ın yeni oluşan “Pan Arabist” siyasi konjonktürde direnci düştükçe, buna paralel olarak, Müslüman Kardeşler’in gücü artmıştır.
Bahreyn
Bahreyn’de, Müslüman Kardeşler Islah Hareketi ve onun siyasi kanadı olan el-Menber İslam Topluluğu tarafından başlatıldı. 2002 parlamenter seçimlerinde el-Menber Meclis’te ki 40 sandalyeden 8 tanesini alarak parlamentoda ki en büyük siyasi parti haline geldi. Parti’nin önemli üyelerinden bazıları ise şunlardır; Dr. Salih Abdurrahman, Dr. Salih Covder ve hareketin sözcüsü Muhammed Halit. Parti ekonomik problemlerde hükümeti destekleyici bir tutum sergilemiştir. Ancak parti, hükümetin müslümanlara diğer dinden olan insanları “öldürebilme” hakkı verdiğinde buna şiddetli bir şekilde karşı çıkmıştır. 2009 yılında, Şii grup İslami Aydınlanma Hareketi “Müslüman kesimler arasında farklılığı ortadan kaldırmaya yardımcı olma” adıyla yıllık konferansını düzenlemiştir. Hareket Sünni ve Şii bilim adamlarını ortak noktada buluşmaya davet etmiştir. Bahreynli bağımsız Selefi bilim adamları ve Şia’nın önemli din adamları mezhep işbirliği adına önemli konuşmalar yapmış, buna benzer seminerler ertesi yıllarda da devam etmiştir.
Suriye
Müslüman Kardeşler’in Suriye’de 1930’lu yıllarda ya da Suriye’nin Fransa’dan bağımsızlığını kazandığı 1946 yılından 1 yıl önce yani 1945’te kurulduğu yönünde iki yorum vardır. Hareket Suriye’nin bağımsızlığının ilk on yılında muhalefette kalmayı tercih etmiştir. 1961 seçimlerinde 10 sandalye kazanmış ancak 1963 darbesinden sonra Baas Partisi iktidara geldiğinde Müslüman Kardeşlerin partisini yasaklamıştır. Bu olay sekülerist, Pan-Arap Baas Partisi ile Sünni cenahın arasındaki çatışmalarda büyük rol oynamıştır. Bu çatışma 1982 yılında asker tarafından Hama Katliamı’nın gerçekleşmesi ile daha da alevlenmiştir. Suriye Müslüman Kardeşlerine üyelik, 1980 yılında yayınlanan kanun ile cezaya tabi tutulmuştur (2011 yılında iptal edildi). Ancak Filistinli grup Hamas ile bağlantılı olan Müslüman Kardeşler liderleri başkente yerleştirilmiştir.
The Washington Post gazetesi, Esad rejimine karşı olan Müslüman Kardeşler’in, Suriye Sivil Savaşı esnasında kendini yeniden canlandırdığı ve sistemini tekrar kurmaya çalıştığını söyledi. Suriye cumhurbaşkanı Beşşar Esed ise Mısır’da Müslüman Kardeşlerin düşüşünü memnuniyet ile karşıladı ve şöyle dedi “Araplar, dini kendi siyasi politikalarına alet eden Müslüman Kardeşlerin Mısır’da düşüşünden sonra tekrar kendi özüne geri dönmüştür. Müslüman Kardeşler ve onun gibi olanlar dini bir maske olarak kullanıp avantaj elde etmek istemişlerdir. Onlar, eğer onları desteklemiyorsanız Allah’ın sizinle olmayacağını iddia ediyorlardı.”
Ürdün
Ürdün’de Müslüman Kardeşler 1942 yılında kuruldu ve Ürdün siyasetinde kısa sürede etkin bir aktör haline geldi. Hizb et-Tahrir gibi birçok siyasi parti ve hareket uzun zaman yasaklanırken Müslüman Kardeşler, Ürdün Monarşisi tarafından faaliyetlerini yapmaktan alı koyulmamıştır. Ürdün Müslüman Kardeşleri, İslami Çalışma Cephesi adı altında, Ürdün Parlamentosunda en çok sandalye sahibi olan partiyi kurmuştur.
İran
İran’ın ağırlıklı olarak Şia mezhebinden oluşmasından dolayı Müslüman Kardeşler ve İran’daki Şialık arasında karşılıklı bir etkilenmenin olduğunu söyleyebiliriz. Bu tez doğrultusunda İslam Fedaileri Örgütü kurucusu Navab Safavi, Müslüman Kardeşlerden yüksek oranda etkilenmiştir. Öyle ki 1945 yılından 1951 yılına kadar Fedailer, bir üst düzey İranlı yöneticiye ve İslamsız düzen kurmaya inanan birçok personele suikast düzenlemiştir. Bunların arasında Kilise karşıtı yazar Ahmet Kasravi, Başbakan Hacı Ali Razmaza, Başbakan yardımcısı Abdulhüseyin Hazhir ve Eğitim ve Kültür bakanı Ahmet Zangeneh de bulunmaktaydı. Aynı dönemde Navab Safavi, 1979 İran Devriminde baş aktör olan Ali Hamaney’nin düşmanlarına ve ona saldırı düzenleyenlere İngiltere de suikast düzenlemiştir.
Irak
Irak İslam Partisi Müslüman Kardeşler tarafından 1960 yılında kurulmuştur ancak Ebul Kerim Kasım döneminde 1961 yılında yasaklanmıştır. Şubat 1963 tarihinde Baas rejimi sırasında ise hükümet baskıları artmış ve örgüt yer altından faaliyetlerini sürdürmek zorunda kalmıştır. 2003 yılında Saddam Hüseyin’in düşüşünden sonra İslami Parti, Sünni kesimin aktif savunucularından biri olarak tekrar ortaya çıkmıştır. İslami Parti, ABD yönetimini Irak’ta izledikleri yol nedeni ile eleştirmiş ancak bu tepki sadece siyasi arenada olmuştur. Partinin lideri ise eski başbakan yardımcısı Tahir el-Haşimi’dir. Buna paralel olarak, Kuzey Irak’ta Müslüman Kardeşlerin kurduğu birçok İslami hareket bulunmaktadır. Bunlardan biri olan Kürt İslami Birliği, Kürdistan Parlamentosunda sandalye kazanmış ve popülaritesi yüksek partiler arasına da girmiştir.
Deniz Demir
TUİÇ Akdeniz Üniversitesi Kolaylaştırıcısı
