Bağımsız Devletler Topluluğu’nun kuruluşu, Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği(SSCB)’nin dağılmak üzere olduğu döneme denk gelmektedir. Zaten topluluğun kuruluş amacı eskiden Sovyetler Birliği yönetimi altında bulunan ülkelerin tarihi ve kültürel bağlarını koruyarak, aralarındaki işbirliğinin sürmesini sağlamaktır.
8 Aralık 1991 tarihinde Minsk kenti yakınlarında, Bolşevik adlı bölgede Belarus, Rusya Federasyonu ve Ukrayna devlet başkanları arasında yürütülen görüşmeler sonucunda Bağımsız Devletler Topluluğu Kuruluş Anlaşması diğer bir adıyla Bolşevik Anlaşması imzalanmıştır.Kuruluş sonrasında üye ülkeler arasındaki iletişimin sağlanması ve ortak ilgi alanlarında birlikte karar almayı sağlamak amacıyla iki organın kurulması uygun görülmüştür.Bu organlar; Devlet Başkanları Konseyi ve Hükümet Başkanları Konseyi’dir.Bu konudaki anlaşma 21 Aralık 1991’de Alma Ata’da imzalanmıştır.Daha sonra, 30 Aralık 1991’de Minsk şehrinde üst düzeyde bir zirve toplantısı gerçekleştirilmiş ve BDT’nin kuruluş temelleri açısından önemli birçok belge kabul edilmiştir.
22 Ocak 1992’de Minsk’te gerçekleştirilen Devlet Başkanları Konseyi toplantısında, Bağımsız Devletler Topluluğu Şartı(Anlaşması) kabul edilmiştir.Söz konusu anlaşma, 7 devlet arasında imzalanmıştır.Bunlar; Belarus, Ermenistan, Kazakistan, Kırgızistan, Rusya Federasyonu, Tacikistan, Özbekistan’dır. Ancak daha sonra, diğer devletler de anlaşmaya taraf olma ve imza atma kararı almıştır.1998 yılında, bu anlaşma Ukrayna ve Türkmenistan dışındaki üye ülkelerde yürürlüğe girmiştir.Anlaşmanın kabul edilme nedenleri şu şekilde sıralanmıştır:
Şartın kabulünden sonra Bağımsız Devletler Topluluğu’nun tam olarak kurulduğunu söylemek mümkündür.
Bağımsız Devletler Topluluğu, Rusya Federasyonu’nun dış politikasında önemli bir yere sahiptir.Eski Sovyetler Birliği’ndeki yetkinliğini biraz olsun korumak amacıyla, BDT üyesi ülkelerle ikili ve çok taraflı anlaşmalara, birlikte karar alma ve hareket etmeye önem vermiştir.
30 Kasım 2001’de Moskova’da topluluğun 10.kuruluş yıldönümü sebebi ile gerçekleştirilen zirvede, çok yönlü işbirliğinin geliştirilmesinin üye devletlerin yararına olacağı konuşulmuştur.Üye devletlerin çok yönlü işbirliklerinin istedikleri alanına katılabilmeleri de topluluğun özelliklerinden biridir.
Üye ülkeler arasında yakıt ve enerji konularında alınacak kararlar da oldukça önemlidir.Bölgenin enerji bakımından önemli kaynaklara sahip olması ve üye devletlerin dış ticaretinde enerjinin önemli yer tutması bu kararların da önemini arttırmaktadır.Gaz üretici ülkelerin stratejik ortaklığının sağlanması amacıyla 1 Mart 2002 tarihinde Moskova’da toplanılmış ve Rusya, Kazakistan, Özbekistan ve Türkmenistan devlet başkanlarının ortak bildirisi ile BDT Yakıt ve Enerji Konseyi’nin kurulması kararlaştırılmıştır.
Topluluğa üye ülkelerin güncel sorunlara farklı bakış açıları ile yaklaşmalarından dolayı topluluğun güncel sorunları takip etmesinin ve çözüm getirmesinin kolaylaştırılması gereği duyulmuştur.Bu nedenle örneğin; Avrasya Ekonomik Topluluğu(AET) kurulmuştur.AET’nin kurulumu ile Beyaz Rusya, Kazakistan, Kırgızistan, Rusya ve Tacikistan’ın gümrük birliğinin oluşturulması amaçlanmıştır.Gelişimi süresince Avrasya Ekonomik Topluluğu, uluslararası bir örgüt statüsü kazanmıştır.
Günümüzde ise BDT’nin işlevini kaybetmeye başladığı ve dağılmaya yüz tuttuğu sonucunda birleşen paralel görüşler mevcuttur.Gürcistan ile Rusya arasında Güney Osetya sorununun varlığı, Azerbaycan ile Ermenistan arasındaki Dağlık Karabağ sorunu gibi örnekler de aslında topluluğun ortak bir paydada buluşmakta ve faaliyet göstermekte nasıl zorlandığını açıkça göstermektedir.Günümüzde Gürcistan ve Ukrayna’nın üyelikten ayrılmasının ardından, üye devletlerin sayısı 10’a inmiştir.Bunlar; Azerbaycan, Belarus, Ermenistan, Kazakistan, Kırgızistan, Moldova, Özbekistan, Rusya, Tacikistan ve Türkmenistan devletleridir.
Özge Çakır
TUİÇ Stajyeri
Kaynakça
1) HÜSEYNOV F., (2013), Bağımsız Devletler Topluluğu’nun Oluşumunun Hukuki Boyutları, Ankara: Tika Yayınları.
2) OĞAN S., (29 Aralık 2005), Sovyetler Birliği’nin Mirası BDT de Dağılıyor, Erişim Tarihi: 08.08.2014, www.turksam.org
3) Rusya Federasyonu’nun Türkiye Büyükelçiliği, Bağımsız Devletler Topluluğu ve Rusya Federasyonu, Erişim Tarihi: 08.08.2014, www.turkey.mid.ru
