Avrupa Birliği Ve Avrasya Birliği’nin İlk Rekabet Alanı: Ukrayna
Ukrayna, SSCB’nin dağılmasından sonra bağımsızlığını ilan eden bir ülkedir. Fakat Ukrayna bu tarihten sonra istikrarlı bir bağımsızlık sağlayamamıştır. Bu durum Rusya ve Avrupa kaynaklıdır. Ukrayna, Avrupa Birliği ve Avrasya Birliği’nin ilk rekabet alanı olmuştur. Ülkede yönetim Rusya nüfuzunda olursa; Avrupa yanlıları ayaklanmaktayken, yönetim Avrupa’dan yana olursa Rusya destekli ayaklanmalar meydana gelmektedir. Bu durumun sonucunda istikrarsız bir Ukrayna ortaya çıkmaktadır.
Kasım 2013’de Ukrayna’da bir takım sokak gösterileri ve isyanlar yaşandı. Ukrayna’da bu protestolar sonucunda yaşanan siyasal krizin ve iç savaşın nedenleri nelerdi? Ukrayna, Avrupa Birliği’nin ve Avrasya Birliği’nin ilk rekabet alanı mıydı? Bu makalede bu sorulara cevap aranacak, Avrasya Birliği (Rusya) ve Avrupa Birliği (Almanya) arasında kalan Ukrayna, Avrasya’daki kriz süreci ele alınacaktır.
2004’te Turuncu Devrime tanıklık eden Ukrayna, Kasım 2013’te yine sokaklara döküldü. Sokağa çıkma sebebi olarak da; Devlet Başkanı Victor Yanukoviç’in AB ile İşbirliği Anlaşmasını askıya alması gösterildi. Bu anlaşma halkı sokağa dökecek kadar önemli miydi? Önemliydi çünkü Ukrayna halkı Batı ile entegrasyon istiyordu.
Ukrayna’nın haritadaki konumuna bakıldığında Avrupa ile Rusya arasında sıkışıp kaldığı görülür. Doğusunda Rusya ile sınır komşusu olan Ukrayna, batısında Polonya ile sınır komşusudur. Halk, batı komşusu Polonya’nın etki alanında daha fazla kalmıştır. Katolik dininin ve kültürünün etkisinde yaşayan halkın %8‘i katoliktir. Ukrayna’nın batısında yaşayan halk AB ile entegrasyondan yana iken, ülkenin doğusu Rusya ile işbirliğinin geliştirilmesini istemektedir. Turuncu Devrimde ve günümüzde yaşanan olayların temelinde aslında bu bölünmüşlük yer almaktadır.
Avrupa Birliği 2009 yılında, içerisinde Ukrayna’nın da bulunduğu beş ülke ile Doğu Ortaklığı Anlaşması imzalayacağını açıklamıştır. 28-29 Kasım 2013’de Ukrayna ile bu anlaşmanın imzalanması beklenirken, 21 Kasım’da Ukrayna yetkilileri tarafından anlaşmanın askıya alındığı açıklanmıştır. Yetkililerin anlaşmayı askıya alması iki farklı yaklaşımla değerlendirilir.
Ukrayna neden önemli bir ülkedir?
Avrupa için;
- AB üye ülkelerinin (Polonya, Slovakya, Macaristan, Romanya) sınır komşusudur,
- Türkiye’ye paralel konumdadır; Türkiye batının bölgedeki müttefikidir,
- Karadeniz’e kıyısı olan bir ülkedir,
- Asya ile Avrupa arasında köprü-kilit konumunda bir ülkedir,
- Doğu Avrupa’nın yüzölçümü bakımından en büyük ülkesidir,
- Geniş ve verimli topraklara sahip olan Ukrayna, Avrupa’nın tahıl ambarı olarak kabul edilmektedir,
- 46 milyonluk nüfus genç ve nitelikli yapıdadır,
- Rusya’dan Avrupa’ya giden gazın %80’ini Ukrayna koridorundan geçmektedir.
Rusya için;
- Rus kimliğinin ata yurdu olarak kabul edilmektedir,
- Avrupa’ya pazarlanan Rus gazının önemli ve masrafsız transit ülkesidir,
- Ortadoğu ve Balkanlarda siyasi ve ekonomik varlığını devam ettirmesine elverişli imkanlar hazırlayan önemli bir merkezdir,
- Ukrayna’ya açılan kapıdır; Ukraynasız bir Rusya’nın Asya’ya hapsolacağını söylemek yanlış olmayacaktır,
- Ukrayna’da 17 milyon Rus nüfus yaşamaktadır. Rusya, yaşanılan durumlara göre bu Rus nüfusu kendi lehine kullanmaktadır,
- Kırım’da bulunan deniz filosu da Rusya’nın denizlerdeki gücü için önemlidir,
- Ukrayna Avrasya Birliği’nin Avrupa ayağı konumundadır. Belarus ve Ukrayna konum olarak Doğu Avrupa’da yer aldığından, Rusya’nın ve Avrasya Birliği’nin batıya açılan kapısı olarak konumlandırılmak istenmektedir,
Rusya’ya göre; Ukrayna, Avrupa Birliği ve NATO virüslerine tutulmuş olmakla beraber son zamanlarda Avrasya Birliği önünde önemli bir engel haline gelmektedir. Bu durum Rusya’yı tedirgin etmektedir. Ukrayna- Avrupa Birliği ilişkisi Rusya’nın çıkarlarına uygun değildir.
Kremlin, Ukrayna’nın kendisinin geliştirdiği projelerin içerisinde yer almasını istemekteydi. Özellikle Avrasya Birliği’nde yer alırsa, üyeliğe karşılık daha ucuz gaz ve ekonomi alanında destek vaatlerinde bulunuyordu. Rusya’nın bu vaatlerini ve Avrupa Birliği’nin istikrarsız politikasını göz önüne alan Ukrayna anlaşmayı askıya aldı. Avrupa Birliği bu duruma karşılık harekete geçti, halka ‘sokağa dökülün, biz arkanızdayız’ mesajı verildi. Kasım’da başlayan gösteriler şiddetlendi, Yanukoviç ülkeyi terk edene kadar da sürdü.
Kırmızı çizgiler;
Batı, Ukrayna krizinde kararlı bir Rusya gördü. Rusya, NATO’nun Polonya ve Baltık ülkelerini kapsayacak şekilde genişlemesine çok ses çıkarmamıştı. Fakat Ukrayna, Rusya’nın kırmızı çizgileri içerisinde yer alıyordu. Avrupa Birliği ve ABD, Ukrayna’daki eylemleri destekleyerek bu çizgiyi geçti. Ukrayna halkı Avrasya ile Avrupa arasında oynanan bu oyundan zararlı çıktı. Bu olaylar sonucunda Kırım, Rusya tarafından ilhak edildi.
ABD ve AB, Rusya’yı karşısına alabilir mi?
Avrupalı ve Rus şirketler arasında ciddi ticari işbirlikleri vardır. Merkel ya da Obama Rusya’ya yaptırım gibi siyasi kararlar verirken, sadece halkın, basının, bürokrasi elitlerinin değil, iş çevresinin de tepkilerine dikkate alarak hamle yapmaktadırlar. Bu açıdan ABD ve Avrupa, Rusya’ya ciddi anlamda bir yaptırım uygulayamaz. Rusya’ya bir yaptırım uygulayıp karşısına alması durumunda iş çevreleri, finans piyasaları, IMF ve ECB yetkilileri buna izin vermez.
Rusya, Avrupa’yı karşısına alabilir mi?
Rusya, Avrupa’yı karşısına almak istemiyor. Putin’in çizgisi, her zaman Avrasyacılık-Batıcılık arasında dengeli yürümek olmuştur.
Enerji bağımlılığı;
Rusya ve kurulan Avrasya Birliği bölgede enerji hakimiyeti kurmuştur. Ukrayna’ya bu kadar rahat tesir etmesinin arkasında yatan sebepte bu enerji bağımlılığıdır. Almanya %40, Avrupa %30, Ukrayna %60 enerji ihtiyacını Rusya’dan ve Avrasya Birliği ülkelerinden temin etmektedir.
Ekonomik bağımlılık;
Avrupa Birliği üye ülkeleri ve Avrasya Birliği üye ülkeleri arasında büyük ithalat- ihracat ilişkileri vardır. 2013‘te Almanya, Rusya’ya 36 milyar dolar ihracat yapmıştır. Rusya’da toplam 6000 Alman şirket bulunmaktadır. Bu da yaklaşık 20 milyar Euro gibi bir yatırıma tekabül etmektedir. Avrasya Birliği ülkeleri ve Avrupa Birliği ülkeleri arasında ekonomik bir bağımlılık söz konusudur.
İki birlik bölgesi farklı para birimleri kullanmaktadır. Avrasya Birliği para birimi olan ruble, Ukrayna krizi boyunca Rusya’da değer kaybetmiştir. 2013 yılında Rusya’dan 62 milyar dolar nakit çıkışı olmuştur. 2014’ün ilk üç ayında bu rakamlar 50 milyar doları göstermektedir. Buna bağlı olarak Rusya bankaları ile Avrupa bankaları arasındaki ilişkilerin sınırlandırılması sonucu Rus bankalarının sıkıntı yaşaması söz konusudur.
ABD’nin amacı;
ABD, AB’nin enerji bakımından Rusya’ya (Avrasya Bölgesine) olan bağımlılığını bitirmeyi planlıyor. Bunun için de alternatif enerji kaynağı arayışı içerisindedir. Kaya gazı bir alternatif olabilir mi sorusu akıllara gelse de, şuan alternatif bir enerji kaynağı olarak görülmemektedir. Amerika, kaya gazını enerji kaynağı olarak kullanmaktadır, Polonya’da da kaya gazı rezervi bulunmaktadır. Fakat ABD’nin kaya gazı çıkarmasına olanak sağlayan teknoloji Polonya’nın coğrafi koşulları içinde yeterli olmamıştır.
Rusya’nın amacı;
Rusya, kurguladığı Avrasya Birliği’nin en önemli parçası olan Ukrayna’yı ve eski Sovyet coğrafyası olarak gördüğü Avrasya’nın büyük bir bölümünü, yumuşak güç kullanarak kendi küresel etkinliğine entegre olan bir hegemonya oluşturmayı amaçlamaktadır.
Avrasya; Rusya, Çin, ABD ve Almanya’nın üzerinde hamleler yaptığı bir satranç tahtası gibidir. Doğu Avrupa’da yer alan Ukrayna’da, AB ve Avrasya Birliği (Rusya) arasında oynanan bir güç savaşı yaşanmıştır. Kazananı belli olmayan bu güç savaşının kaybedeni bellidir; Ukrayna halkı. Rusya’nın Kırım’ı ilhakı ve AB’nin Doğu Ortaklığı Anlaşmasını imzalaması birlikler arası dengeyi sağlarken, Ukrayna halkı iç savaş sürecinde ve günümüzde ağır yaralar almaya devam etmektedir.
Dilruba Kurut
TUİÇ Stajyeri
Kaynakça
1) Website; http://www.aljazeera.com.tr/gorus/bolgesel-bir-hegemonya-girisimi-avrasya-ekonomik-birligi Erişim tarihi;22.07.2014
2) Website; http://www.zaman.com.tr/yorum_ukrayna-ab-ve-rusya-icin-neden-onemli_2205178.html Erişim tarihi;22.07.2014
3) Website;http://www.abhaber.com/avrasya-birligi-kuruluyor/ Erişim tarihi; 22.07.2014
4) Website; http://www.zaman.com.tr/fikret-ertan/ukraynada-ikinci-turun-analizi_948938.html Erişim tarihi;22.07.2014
5) Website; http://www.abhaber.com/wsjnin-analizi-gazpromun-ukraynanin-gazini-kesmesi-abyi-korkutuyor/ Erişim tarihi;22.07.2014
6) Website; http://www.bloomberght.com/haberler/haber/1517557-analiz-ukraynanin-ekonomi-cikmazi Erişim tarihi;22.07.2014
7) Website; http://www.gazetesiz.com/makaleler/sahap-guven/bir-ukrayna-analizi-122955.html Erişim tarihi;22.07.2014
8) Büyükakıncı,Erhan, Değişen Dünyada Rusya ve Ukrayna, Ankara, 2004
*Prezi sunum; http://prezi.com/dcghlwfyf-fb/edit/#2_13696309
