Home Blog Page 62

Evaluation of the Government Established in Libya after the Civil War in the Context of International Law

Abstract

In this study, after the development and destructiveness of the civil war in Libya, the problem of single-state multiple governments, in the context of both political and international law, was discussed. In the Libyan Civil War, besides the conflict between groups, terrorist organizations, power imbalance and emptiness, the phenomenon of constitutionalism is also important. It was evaluated on the basis of international law and the internationalization of the crisis experienced in the country during the Libyan civil war and its development. In addition, there have been discussions about which legal boards and understanding can be called the formations in Libya as “government” by using international law terms and understanding. Since the recognition of the state and government requires different concepts and conditions, the issue of government recognition has also been widely discussed in order to understand the problem in Libya. Later, the assets that claim power and rights in Libya were explained and it was discussed which entity meets the government definition and under what conditions. The acceptance and rejection of the consensus government, which was established by the United Nations in order to stop the civil war and chaos created by the multiple governments in Libya, as legitimate in international law has been discussed in the context of a cause-effect relationship.

Key Words: Civil War, International Law, Recognition, De Jure, Government of National Accord (GNA)

Özet

Bu çalışmada, Libya’da yaşanan iç savaşın gelişiminden ve yıkıcılığından sonra hem siyasi hem de uluslararası hukuk bağlamında yaşadığı tek devlet çoklu hükümet problemi ele alındı. Libya İç Savaşında gruplar arası çatışma, terör organizasyonları, güç dengesizliği ve boşluğunun yanında meşrutiyet olgusunun önemi de büyüktür. Libya iç savaşı ve gelişimi sırasında ülke içinde yaşanılan krizin uluslararası boyuta taşınması ve uluslararası hukuk bazında değerlendirilmiştir. Bunun yanında uluslararası hukuk terimleri ve anlayışı kullanarak hangi hukuk kurulları ve anlayışı çerçevesinde Libya’daki oluşumları “hükümet” olarak adlandırılabileceği konusunda tartışmalar yer almıştır. Devlet ve hükümet tanınması birbirinden farklı konseptler ve şartlar gerektiği için Libya’daki sorunun anlaşılması açısından hükümet tanınması konusuna da genişçe yer verilmiştir. Daha sonrasında ise Libya’da güç ve hak iddia eden varlıkların açıklaması yapılmış ve hangi varlığın hükümet tanımını ne şartlarda karşıladığı tartışılmıştır. Birleşmiş Milletlerin Libya’daki çoklu hükümetin yaratmış olduğu iç savaş ve kaosu durdurmak adına oluşturduğu mutabakat hükümetinin uluslararası hukukta meşru kabul edilmesinin devletler tarafından kabulu ve reddi sebep-sonuç ilişkisi bağlamında ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler: İç Savaş, Uluslararası Hukuk Tanınma, De Jure, Ulusal Mutabakat Hükümeti (UMH)

Libyan Civil War: Beginning, Developments and Background

 The post-WWII cold war era was the period when the most civil wars were experienced all over the world, especially in Libya. Although there was no situation in the world where mass deaths were not experienced like the First World War, the Cold War period was the period when the civil wars were seen the most. In these wars, more than 11 million people lost their lives in 16 countries during the Cold War.

Although the cause of civil wars is not completely known, it is the political events and the most important causes of ethnic and religious differences. This ethnic and religious difference is not directly the cause of civil war, of course, but it can cause inclination. In addition, according to some opinions, ethnic and religious differences are never a cause of civil war in regions where per capita income is high. It could be thought that poverty triggered the rebel group and caused the civil war to flare. Just like the civil war in Libya. The unequal distribution of economic income in Libya, ethnic and religious differences, the importance of the strategic region and the Arab Spring effect certainly prepared the ground for the outbreak of the civil war in Libya with the Cold War that emerged after the Second World War (Özpek, B. B., 2014).

Triggering Factors of the Civil War in Libya and the Overthrow of Kaddafi

Kaddafi’s dictatorial repression and lack of economic middle-class protests have triggered the civil war which began in February 2011 and 7 into civil war. Kaddafi is a head of state who came with a coup in 1969, and together with that, he is the president who held the post for the longest time. His prolonged presidency resulted in this civil war. The people could not stand the misery and the dictatorial regime. However, one of the biggest problems that triggered the Libyan civil war is the rebellion movement that started in Tunisia on December 17, 2010. In Tunisia, a Tunisian peddler named Muhammed Buazizi set himself on fire, affecting the entire Middle East(Eriksson, 2016, p. 821). Income inequality and poverty have been caused by the libertarian and liberal movement that has surrounded the entire Middle East. The Tunisian youth set himself on fire, causing rebellion movements and spread to Libya. The distinctive feature of the civil war in Libya from Egypt and Tunisia is that in other states, the people rebelled against the administration, but in Libya, the people rebelled against the state. The issue itself in Libya is Kaddafi. The most important issue in Libya is tribalization, nepotism and social injustice. When Kaddafi came with a coup, he especially promised to eliminate tribalism in 1969. However, after he came to the state administration, he placed his relatives in the government for a long time and continued to become tribes. Tribalization is an extremely important issue in Libya. Libya consisted of three main parts: 1929 Italy Fezzan, Tripoli and Cyrenaica. There were more than 140 tribes in these regions. The relations of these tribes with each other and abroad have increased especially with the discovery of oil. The power vacuum after Kaddafi’s departure was due to the fact that there are too many tribes. The formation of too many tribes disrupted the balance of power and conflict can arise. In order to understand the It is necessary to know the social, political and political structure of the Libyan civil war (Legislation No.13, 2013). This can be interpreted as the importance of the issue of tribalization in Libya.. The shelter of different tribes in Libya caused difficulty and competition, and the main reason for such deep events after the civil war was the tribes in Libya. The forces of the tribal structure caused the civil war to prolong in the country. There are three main tribes that are different from each other, consisting of three main divisions, namely Fezzan, Tripoli and Cyrenaica, as well as sub-tribes. Kaddafi could not solve this tribalization problem (Orsam, 2011).

 The Libyan civil war was unlike any other Arab Spring-influenced country. In other countries (eg Egypt, Tunisia) the masses wanted to overthrow the regime. The situation was different in Libya. In Libya, protests against Kaddafi were many, but Kaddafi’s supporters were in the majority, also Kaddafi’s mercenaries were on the field and they had extremely harsh interventions. In particular, the release of Fethi Terbil resulted in Kaddafi’s harsh intervention against the protesters. The bloodiest time of the protests was ‘Anger Day’. From this date on, the protests took the form of civil war, and the struggle between tribes continued harshly (Tanrıverdi, 2011).

Libyan Civil War and International Response

Governments are normally prohibited from using force in international law, but there are two exceptions. The right of self-defense in Article 51 of the United Nations and the enforcement measures that include the use of force by the UN Security Council in accordance with Chapter 7 of the UN Charter. The United Nations intervened in Libya on the grounds of using force. The United Nations’ intervention in Libya was the same as in Kosovo, but the difference is that the Security Council in Kosovo did not have a decision regarding the use of force. For example, Sak considers it openly a violation of law, since both the 2003 invasion of Iraq and the 1999 Kosovo intervention took place without a UN Security Council resolution (Sak, 2015, p. 146).

The United Nations intervention in Libya was not like Kosovo, especially with the decision made, the United Nations intervened militarily in Libya.

Accordingly, the UN Security Council on February 26, 2011 in Libya the force used against civilians who incurred and applied to civilians its resolution 1970 condemning violence as well as the existence of gross and widespread human rights violations (S / RES / 1970, 2011). In the said resolution, in which the Security Council focuses on the humanitarian situation, the Libyan government’s human rights violations against civilians are considered as crimes against humanity (S / RES / 1970, 2011). He wanted him to do whatever (S / RES / 1970, 2011: p.1-3). In addition, the decision also implemented the arms embargo, which halted any weapons transfers to Libya (S / RES / 1970, 2012, pp.9-14).

Since he was convinced that the situation was worse than the one he had determined in his decision no. According to the decision, in addition to the decision numbered 1970, a no-fly zone was declared (S / RES / 1973, 2011: paragraph: 6-12) and gave the powers to take all necessary measures for the protection of civilians (S / RES / 1973, 2011: paragraph .4-5). Although there was no land occupation force among these powers, it did not present any obstacle to the air bombardment that took place under the leadership of France on 19 March 2011 (Bağbaşlıoğlu, 2017, p. 515)

The use of mercenaries violates international law and is among the reasons for the United Nations to intervene in Kaddafi’s use of mercenaries. Another point that draws attention in the decision is the condemnation of Libya’s use of “mercenaries” and the weapon to be applied to “mercenaries”. To seriously control the embargo (S / RES / 1973, 2011: paragraph. 13-18).

As the UN Security Council resolutions show, International Society took a stand in favor of the regime change that was expected to take place in Libya. The most obvious example of this is the Libyan Contact Group’s recognition of the Libyan National Transitional Government as the legitimate government of Libya and the subsequent recognition by the African Union (Black, 2011). With the contribution of all of these, the contribution of the united nations greatly affected the fate of Libya, and as a result, Kaddafi was killed.

After the assassination of Kaddafi, the government that continued for 42 years came to an end. The tribalization and authority vacuum in Libya created a power vacuum, and after the Libyan civil war, it moved towards a more complex structure, diplomatic problems still continue today.

NATO’s intervention and bombardment supported the groups against Kaddafi in the Libyan civil war and in this direction, Kaddafi, who caused the civil war, was overthrown. As a result, even though a peace period is expected, the situation has become even more complicated. After Kaddafi, in Libya, Kaddafi’s opponents and Kaddafi’s sides entered into conflict. The efforts made for the rebuilding of the state in Libya ultimately led to the division of power and different power centers demanded

power. According to Fraihat, the authority gap created by the death of Kaddafi has been tried to be filled by some units that have not historically been in association with each other and have been constantly in competition. These units are listed as transitional governments, revolutionaries, political parties and non-governmental organizations (Fraihat, 2016, p. 23). Likewise, the failure in attempts to form a government in Libya and the resulting two-parliamentary structures are the apparent reflections of the inability to fill the power vacuum. So much so that the sharp polarization in society also lies behind the formations and political decision-making mechanisms. The distinction between the sections that carried out the revolution (thuwar) and the old regime supporters (azlam) also reflected the political division of the state (Fraihat, 2016, p. 24).

Following the establishment of the General National Congress, retired Major General Caliph Haftar was appointed by the House of Representatives after Gaddafi. However, with the polarization that occurred in Libya, the conflict between the Islamist and anti-Islam groups continued. As a result, looking at the current picture, it is seen that the anti-Islamist and nationalist movement led by Haftar and supported by the Tobruk-based House of Representatives and the military wing united under the name of the Libyan Dawn, a bloody civil war continues between the Tripoli-based Muslim Brotherhood and the Islamic section (Fraihat , 2016, p. 31).

What is recognition in international law?

When discussing the government problem in Libya, it is necessary to meet the state recognition criteria in international law. State and government recognition in international law is examined under a separate heading. First of all, it should be looked at what state recognition is. There are multiple criteria for state recognition. The physical existence of the state does not mean that it will be recognized by other states. One of the conditions for recognition as a state is the concept of government. If states have a country, a population, a government, and the ability to run foreign relations, it is called a state. According to 1933 Montevideo Convention on the Rights and Duties of States, art. 1: “The state as a person of international law should possess the following qualifications:

  1. A permanent population.
  2. A defined territory.
  3. A government.
  4. Capacity to enter into relations with other states.”

However, are these elements specified in the convention sufficient for the recognition of states? There are two types of theories for that question. Firstly, according to the constitutive theory, an entity’s acceptance as a state is not automatic. A state is only recognized as such when it is recognized by other states, and other states have great discretion about whether or not to recognize it (Worster, 2019). Secondly, the declaratory theory looks at the purported state’s claim of sovereignty within the territories it solely controls. It is the opposite of the constitutive principle because it holds that recognition is almost meaningless because states have little to no choice in deciding whether a state is an individual (Worster, 2019). Therefore, the state’s meeting these Montevideo Convention conditions are accepted within the framework of international law. recognition of states is important in many ways. One of Turkey’s recognition of the problem is interested lived closely with the Northern Cyprus Turkish Republic (TRNC). In cases where there is no recognition, there are problems related to participating in international organizations, the validity of the passport in other countries, ensuring diplomatic immunity, and being a party to international treaties. Directly, however, the institution would be able to operate like every other state if all statehood requirements are met. It should be known that recognition is by states, not by international organizations. However, membership of the United Nations and other organizations can be seen as evidence of state recognition. If the UN Security Council concludes that a state was established in violation of international law, it will issue a binding decision banning UN member states from recognizing that state (UNSC res. 550/1984.).

What is recognition of government in international law?

It is necessary to take a closer look at what the government term of all these requirements stated in the Montevideo Convention is. Among these qualities, the government element must also have some competencies. The type of the government is the key point for the Libya entity. These types are listed as; explicit- implicit recognition, de facto – de jure recognition and premature recognition. Premature recognition is about even if a state does not possess all the characteristics of statehood, it is granted. Generally, the recognition of such a government is given by other States when the authorities organize a secession movement and set up a provisional government in the state for the prospective new state (Mohd Aqib Aslam, 2020). Also, recognition can be explicit or implicit. In most nations, there is an explicit declaration of recognition, perhaps addressed to the new state’s government.

However, the types of recognition need to be addressed in the Libyan government problem are de facto and de jure recognition. De jure government exists in law, but it is not effective to control state and de facto government exists in fact and effective on control state (Abass, 2013). While there are many claiming entities in Libya, the solution to the issue lies in the definition of the De Jure government. In this case, although there are other structures claiming rights, the GNA, which is seen as a de jure government in Libya, has the right to make commitments on behalf of the whole country in terms of legal facts, although its power decreases. The Tinoco Case between Costa Rica and the United Kingdom in 1923 is one of the best examples of this principle in international law (Baran, 2020). The Government of National Accord is the entity of the government of Libya which was declared officially in 2016 even if the house of representative did not accept. GNA maintains its de jure government status where it does not lose its effective control over the entire country and retains its potential to gain control over Libya. The House of Representatives do not have such a wide recognition. The United Nations is recognizing the Libyan Political Consensus, which will make Libya’s legitimate administration the Government of National Accord.

What are the claiming entities in Libya?

It talked about the decision factors as to which entity is Libya government. The question of which institution is the government of Libya is relevant because this question is posed by a number of international legal questions. These concerns include who has the authority to nominate ambassadors or delegates to foreign organizations, as well as who has the authority to conclude international treaties that bind the state (Akande, 2011). However, there is more than one claiming power in Libya. One of them is The House of Representatives. The House of Representatives is Libya’s only national judiciary. While some of the House of Representatives support Haftar’s forces, some support the GNA. Although there is a group standing by Haftar, a decision has been reached in the international arena that the GNA can be considered the legitimate government. The House of Representatives is now known as the “Tobruk government” as Tobruk moved after internal turmoil (Ucar, 2020) . Although the Tobruk Government attempted to reach an agreement with the UN-appointed GNA, these attempts failed. The content of this agreement was about government sovereignty sharing. With a new treaty established by the UN, it was decided that the House of Representatives would continue to function as the national legislature. But this agreement was also canceled in the following years (Official Journal of the European Union, 2018).

Haftar, on the other hand, is another power element that hosts mercenaries in a part of the country and is called “putschist” (Anadolu Agency, 2020). Although he was a soldier who played a major role in Gaddafi’s coming to power with the coup, the differences of opinion that Gaddafi had experienced after coming to power had caused his departure from the country. In the government uncertainty and power vacuum after the Libyan civil war, he returned to Libya and deployed mercenaries to claim his own right. The dominant opinion is that the countries that support Haftar have political and economic interests in the foreground (Apps and Maclean, 2011). Although there are countries that support it for this purpose, Haftar’s attacks and actions to dominate the field of military power harm civilians. In this sense, its legitimacy can be questioned. Finally, both Haftar and the House of Representatives failed to be recognized as a government under international law.

Why is the Government of the National Accord (GNA) the legal and recognized one in Libya?

The most important source of legitimacy of the Government of National Accord (GNA) is that it came to power with the post-revolution elections and positions itself on the will of the revolution (Kurt, 2020). The source of the ongoing political instability in Libya is not legitimizing Haftar, but also because Haftar wanted to achieve his political goals by using his military methods and the chaos in the country. From the perspective of the government, we cannot show Haftar’s connection with many powerful countries as evidence for the recognition of his government, although this is not sufficient for the recognition and legitimacy of the government, but this does not make it right for us to see Haftar as a part of the government (McKernan, 2020). The international society, which is open to change, is subject to internal and external political interventions. The destruction of old states results in the establishment of new states. States control the territory of the country by establishing governments based on de facto regimes until the consequences arising from internal riots and internal disturbances. The threats posed by the de facto regimes in terms of rights and obligations open the gap between international and international legal solidarity and cause controversial issues (Taşdemir, 2020).

The establishment process of Government of National Accord (GNA) by United Nations (UN) and developments of the background:

Libya civil war’s need for the United Nations’ intervention and the need for a legitimate government stems from the de facto regime. The Kaddafi regime was overthrown as a result of the military intervention carried out under the command of NATO based on the UN Security Council resolution dated 17 March 2011 and numbered 1973, and a controversial regime change took place in Libya, thus ending the 42 year old Kaddafi administration (Taşdemir, 2020).

Regime change has led to escalating conflicts between armed groups, increasing the power of terrorist organizations, increasing refugee crises and border problems that remain out of control. Libya Political Agreement was signed in December 2015, and then the Government of National Accord (GNA), which was established through the United Nations(UN) and considered internationally legitimate, was established on 30 March 2016 (Kurt, 2020). It has increased the external interventions towards it. The Libya Political Agreement was signed in December 2015 (Pirinççi, 2020). With the establishment of the Government of National Accord (GNA) which was established by the United Nations (UN) on 30 March 2016 and considered internationally legitimate, the problem of single-state multi-governmentality in Libya has increased foreign interventions against Libya, which is geo-politically and economically important. The general rule is that a state has a single government, but in some cases such as civil war or natural disaster, two or more entities may claim to be the government of the same state and be recognized (Kurt, 2020).

Recognition process of Government of National Accord in International Law:

The general rule is that a state has only one government, but in some cases, such as civil war or natural disaster, two or more entities may claim to be the government of the same state and be recognized (Taşdemir, 2020: 368). Recognition of states is different from recognizing governments acceptance. Recognition of a state explicitly influences the recognition of its government. Even though its government is not recognized, so in the absence of a recognized state, a government may not be recognized. It is only possible to understand the recognition of governments with three methods. These methods are; factual circumstances of the new governments, depending on the legitimacy of its ascendance to power, a new government is subjectively accepted. The form of government is the main point for the Libyan body. De facto and de jure are both types of a government. De jure government is that there is rule, but there is actually an efficient power of state and de facto government is not effective (Abass, 2013). The Government of National Accord (GNA) is the Libyan government entity that was officially proclaimed in 2016 even though the house of government was officially declared in 2016. It may claim that GNA is the de jure government because it has substantially recognized it in the international area. The House of Representatives does not have such broad acceptance (McKernan,2020). France, Russia and the United States are the states that accepted Libyan Political Consensus because they are inside The United Nations (UN) (Pirinççi, 2020). The United Nations recognizes the Libyan Political Agreement, which would make the legitimate administration of Libya the Government of National Accord(GNA). The Government of Libya named GNA on the website of

the Turkish Foreign Ministry. Furthermore, if it can not lose its direct effect over the entire country and maintains its ability to gain control over Libya, the GNA will preserve its de jure government status,the popular recognition in foreign areas such as the UN and other countries and Libya it has the right to sign care .Turkey, Russia, United Nations, America, Iran and Qatar are the states that recognize around the context of international law of Libya Government of National Accord(GNA) as a government.The states which are supporting the Haftar government ,refused to recognize the Government of National Accord (GNA) of Libya are Greece, the European Union, Southern Cyprus, Italy, the United Arab Emirates (UAE) and Saudi Arabia (TRT Haber, 2019).

Which states recognized legal government in Libya with reasons and why the other states refuse to recognize legal government in Libya with reasons:

It is obviously clear that the Government of National Accord (GNA) is firstly recognized by the United Nations. Government of National Accord (GNA) established by United Nations (UN) for resolving civil war and confusions that caused some crises between two sides.Turkey not only send drones and modern weapons to Libya in the recognition process but also provided military help to the legal Government of National Accord (GNA). Declaration which was signed between Turkey and the Government of National Accord (GNA) has a mean around international recognition context,this

The declaration disturbed the supporters of Haftar. The first state that disturbed because of the declaration which was signed between Turkey and the Government of National Accord (GNA) is Greece. Kiriakos Miçotakis who is the prime minister of Greece said that if the declaration is not shared with Greece,the ambassador will both be advertised as persona non grata and deported as well.It means that Greece is so away from recognizing the Government of National Accord (GNA) . Egypt agrees with Greece by persistently highlighting the issue of declaration matters and openness with international areas. Ministry of foreign affairs of Israel shared a tweet on official page on twitter to show not recognizing the Government of National Accord (GNA) with highlighting that Israel was worried about Turkey’s strategy in the Mediterranean and the lack of declarations openness.The European Union (EU) also refuses to recognize the Government of National Accord (GNA) by give an excuse of declaration matters not being open to public. European Union (EU) is not a party to the declaration

between Libya and Turkey that’s why European Unions refuse is so clear to understand with this movement. Although France knew that the Government of National Accord (GNA) was recognized as the legitimate government in Libya,it supported. The United Arab Emirates (UAE) and Saudi Arabia show political support as well as arms and ammunition aid to Hafter. Saudi Arabia and the United Arab Emirates, which supported the hafter administration, which was illegitimate and did not fulfill the requirements of being a government, have openly refused to recognize the Government of National Accord (GNA). Huseyin Dehkan, the military adviser to Iranian supreme leader Ayatollah Ali Khamenei, has made it clear that Iran recognizes the Government of National Accord (GNA), saying that they officially recognized the Government of National Accord (GNA) led by Fayiz Serraj in Libya and that they did not interfere in the internal affairs of this country (Sputnik, 2020). US Secretary of State Mike Pompeo declared in a telephone conversation with Libyan Prime Minister Fayiz es-Serrac on May 22 that “the United States is honored to partner with the legitimate, United Nations (UN)-recognized UMH.” Russia announced with satellite images that it transferred Russian warplanes to Libya to support the military security company Wagner operating in Libya (Pirinççi, 2020). The Qatar Defense Ministry’s Twitter statement said, “On Thursday, the meeting between Qatar Defense Minister Khalid bin Mohammed al-Atiyya and the Minister of Defense of the Libyan Government of National Accord (GNA) Saladin Ali al-Nimrush on the training of Libyan military personnel and the enhancement of their military potential.” The cooperation agreement was signed (Turkia, 2021). Foreign ministers of Italy and South Cyprus argue that the maritime jurisdiction declaration which was signed by Libya and Turkey violates international law. Italy and South Cyprus disignores recognizing the Government of National Accord (GNA) by common explanation by highlighting that the agreement did not constitute a basis for other states (Euronews, 2020). Based on all of these legal governments is the National Accord because it provided all the requirements that related with international law context. United Nations aimed to stop governments’ varieties and chaos when establishing the United Nations however, the legal government is not accepted by every country.

Conclusion

As a result of the research and discussions, in this study, the civil war in Libya was explained and the period ended with international intervention. Civil war was tried to be suppressed after the intervention of the United Nations. The Kaddafi period civil war ended with international intervention and the crisis situation was eliminated by military methods. It is seen that the current government in Libya is accepted by a large part of the GNA. At the same time, when discussed in the context of international law, it is seen that the GNA’s claim to be a government in Libya by legal terms and concepts is seen. The De Jure definition of government is considered to be the government variant of the GNA. The National Accord is focused on all these legal governments since it included all the conditions relevant to the sense of international law. However, by setting up the United Nations, the United Nations sought to avoid government variations and anarchy, the legal government is not recognized by every country. Furthermore, the declaration between Turkey and the Libyan Government of National Accord ended in a defeasible situation.

Sinem MANAV

Beyza DEMİRKOL

Nur Hilal ŞAHBAZ

Uluslararası Hukuk Staj Programı

Bibliography:

AA. (2020, September 08). Putschist general Haftar continues to violate LIBYAN ceasefire. Retrieved April 22, 2021, from https://www.anews.com.tr/world/2020/09/08/putschist-general-haftar-continues-to-violate-libyan-ceasefire

AA. (2020). Libya’s Tobruk-based government resigns. Retrieved April 22, 2021, from https://www.aa.com.tr/en/middle-east/libya-s-tobruk-based-government-resigns/1972435

Abass, A. (2014). International law: Text, cases, and materials. Oxford, United Kingdom: Oxford University Press.

Akande, W., & Akande, D. (2011, June 16). Which entity is the government of Libya and why does it matter? Retrieved February 27, 2021, from https://www.ejiltalk.org/which-entity-is-the-government-of-libya-and-why-does-it-matter/

Apps, P., & Maclean, W. (2011, March 01). Factbox: Libya’s military: What DOES Gaddafi have left? Retrieved April 22, 2021, from https://www.reuters.com/article/us-libya-military-idUSTRE72027E20110301

Bağbaşlıoğlu, A. (2017). İnsan Güvenliği ve NATO: NATO’nun Ege Misyonu Örneği. T. Sakman (Ed.), Devlet doğasının değişimi: Güvenliğin sınırları. İstanbul: Tasam Yayınları.

Baran, D., L. (2020, August 09). Will the Turkey-Libya maritime Boundaries deal be legally valid if Haftar takes over Tripoli? Retrieved February 27, 2021, from https://research.sharqforum.org/2020/01/02/will-the-turkey-libya-maritime-boundaries-deal-be-legally-valid-if-haftar-takes-over-tripoli/

BM Kararları. S/RES/1970 (2011). S/RES/1973 (2011). S/RES/2259 (2015). 

Ayhan, V. (2011). Libya İç Savaşı: Kaddafi Rejiminin Sonu. ORSAM. Retrieved from: https://www.orsam.org.tr/tr/libya-ic-savasi-kaddafi-rejiminin-sonu/

Eriksson, M. (2016). A Fratricidal Libya: Making sense of a conflict complex. Small Wars & Insurgencies, 27(5), 817-836.

Euronews. (2020, January 29). İtalya ve Güney Kıbrıs’tan Türkiye-Libya deniz anlaşmasına tepki. Retrieved from: https://tr.euronews.com/2020/01/29/italya-ve-guney-kibristan-turkiye-libya-deniz-anlasmasina-tepki

European Parliament resolution of 4 February 2016 on the situation in Libya (2016/2537(RSP))

Fraihat, I. (2016). Unfinished revolutions Yemen, Libya, and Tunisia after the Arab Spring. New Haven ve Londra: Yale University Press.

Güneş, B. (2011). LIBYA: The People Revolt. Africa Research Bulletin: Economic, Financial and Technical Series, 48(2), 19011B-19012C. https://doi.org/10.1111/j.1467-6346.2011.03773.x

Kurt, V. (2020). 27 Kasım Antlaşmasından Berlin Konferansı’na Libya’da yeni denklem. Seta/Analiz 306, 10-11.

Legislation No.13 of 2013 [on] Political and administrative isolation. (2013). DCAF, Erişim Tarihi: 03.28.2018, http://securitylegislation.ly/sites/default/files/files/lois/315-Law%20No.%20(13)%20of%202013_EN.pdf.

McKernan, B. (2020, May 18). War in Libya: how did it start, who is involved and what happens next? The Guardian. https://www.theguardian.com/world/2020/may/18/war-in-libya-how-did-it-start-what-happens-next

Montevideo convention on the rights and duties of states. (n.d.). Retrieved February 27, 2021, from https://www.jus.uio.no/english/services/library/treaties/01/1-02/rights-duties-states.xml.

Özpek, B. B. (2014). “Başarısız Devletler”, İçinde Şaban Kardaş ve Ali Balcı (Ed.), Uluslararası İlişkilere Giriş.

Pirinççi, F. (2020). ABD’nin Libya yaklaşımı: Kayıtsızlıktan ihtiyatlı angajmana. AA. Retrieved from: https://www.aa.com.tr/tr/analiz/abd-nin-libya-yaklasimi-kayitsizliktan-ih tiyatli-angajmana/1864746

Recognition of States and governments an analysis. (n.d.). Retrieved February 27, 2021, from http://www.legalserviceindia.com/legal/article-2203-recognition-ofstates-and-governments-an-analysis.html.

Sak, Y. (2015). Uluslararası Hukukta İnsancıl Müdahale ve Libya Örneği: Suriye’de Yaşanan ya da Yaşanacaklar için Ders. Uluslararası İlişkiler, 11(44), 121-153.

Sputnik. (2020, June 23). İran: Serrac hükümetini tanıyoruz, Libya’nın iç işlerine karışmıyoruz. Sputnik Türkiye. https://tr.sputniknews.com/ortadogu/202006231042304308-iran-serrac-hukumetini-taniyoruz-libyanin-ic-islerine-karismiyoruz/

Sputnik. (2020b, November 14). Katar ve UMH, Libya askeri personelinin eğitimi konusunda anlaşma imzaladı. Sputnik Türkiye. https://tr.sputniknews.com/ortadogu/202011141043221208-katar-ve-umh-libya-askeri-personelinin-egitimi-konusunda-anlasma-imzaladi/

Tanrıverdi, N. (2011). Libya’da Öfke Günü. ORSAM. Retrieved from: https://www.orsam.org.tr/tr/libya-da-ofke-gunu/

Taşdemir, F. (2020). In the Post-2011 Period, the Problem of Recognition of the De Facto Regime and the New Government of Libya from the Perspective of International Law. Uyuşmazlık Mahkemesi Dergisi, 16(8), 376-378.

Tecola W Hagos 08/05/2015 at 12:06 am Permalink, & Hagos, T. (2019, February 09).

TRT Haber. (2019, December 5). Türkiye ile Libya arasındaki mutabakat için kim, ne dedi? Son Dakika Haberleri. https://www.trthaber.com/haber/dunya/turkiye-ile-libya-arasindaki-mutabakat-icin-kim-ne-dedi-444815.html

UNSC res. (1984). The Situation in Cyprus. Retrieved from https://mfa.gov.ct.tr/?wpfb_dl=82

William Worster: Sovereignty – two competing theories of state recognition – William Worster. Retrieved February 27, 2021, from https://exploringgeopolitics.org/publication_worster_willliam_sovereignty_constitutive_declatory_statehood_recognition_legal_view_international_law_court_justice_montevideo_genocide_convention/#:~:text=The%20constitutive%20theory%20states%20that,least%20in%20a%20legal%20sense.

Acknowledgement: Thanks to Dr. Prof. İdil Işıl Gül for her contributions to the article and examples.

Haftalık Sivil Toplum Bülteni/23-30 Nisan

0

 

Bambu Gönüllü Eğitim Platformu- Kuşaklararası İletişim 

Bambu Yetişkin Eğitimleri 24 Nisan Cumartesi 21.00’de Okul Dışı Kurucusu Yavuz Yiğit eşliğinde “Kuşaklararası İletişim” atölyesi ile devam ediyor.

Eğitim Tarihi: 24 Nisan 2021

Eğitim Saati: 21:00

Başvuru ve Detaylı Bilgi için:  https://bambugep.org/basvurular/ 

 

 

ICHILD- Buğday Ekolojik Yaşamı Destekleme Derneği- Akrandan Akrana Atık ve Kompost Eğitici Eğitimi

ICHILD ve Buğday Ekolojik Yaşamı Destekleme Derneği tarafından düzenlenen akrandan akrana atık ve kompost eğitici eğitimine katılarak ekolojik yaşamın temellerini öğrenmek ve öğretmek; sürdürülebilir bir gelecek ve dünya için hem israfı önlemek hem de besleyici bir gübre elde etmek ve toplumun bu konudaki farkındalığı arttırmak için, aşağıdaki başvuru formunu doldurarak eğitime katılabilirsiniz.

 

Eğitim Tarihleri: 24-25 Nisan, 1-2 / 8-9 Mayıs 2021

Eğitim Kanalı: Zoom

Başvuru ve Detaylı Bilgi için: 

https://docs.google.com/forms/d/e/1FAIpQLSetpmmBHn3RGMJxEeUOjJAvkAoeTLPxBg8ZQ8N2HzIGQsx73A/viewform 

 

 

Developer Student Clubs Gazi ve Bilge Adam- Web Tasarımı Kampı

Developer Student Clubs Gazi’nin hazırladığı ve Bilge Adam ortaklığında gerçekleşecek olan “WT1976 WEB Tasarım Kampı”, yeni ve tamamen sektörün ihtiyaçlarına yönelik olan içeriğiyle birlikte başlıyor. Eğitim kapsamında üniversite standartlarında “WEB Tasarımı Eğitimi” verilecek olup, eğitim sonunda katılımcıların profesyonel projeler hazırlayabilecek duruma getirilmesi hedefleniyor.

 

Eğitim Tarihi: 24-25 Nisan 2021

Eğitim Saati: 14:00-18:00

Başvuru ve Detaylı Bilgi için:  https://forms.gle/PamXpwsaJLTivCfG7

 

 

Feminerva Dergi- Feminist Dergi Deneyimler

Feminist dergi deneyimlerini Amargi Dergi emekçilerinden; Aksu Bora, Fatma Nevin Vargün, İlknur Üstün, Zeynep Ceren Eren‘in katılımıyla ve Feminerva Dergi editörlerinden; Meral Çınar moderatörlüğünde tartışacak.

Tarih: 25 Nisan 2021

Saat: 21:00

Başvuru ve Detaylı Bilgi için: 

https://docs.google.com/forms/d/e/1FAIpQLSd-W1I1ulPiqLwGhxVdca5lWE8O_u-nsWaSBwxne60YaQqExQ/viewform 

 

 

Türkiye Ulusal Ajansı – Erasmus+ Spor Destekleri Tanıtım Toplantısı

Toplantıda; 2021 yılı Teklif Çağrısı kapsamında Erasmus+ Spor Destekleri hakkında bilgilendirme yapılacak ve iyi uygulama örneklerinin sunumlarına yer verilecektir.

Tarih: 27 Nisan 2021

Eğitim Saati: 18:00

Eğitim Kanalı: Zoom 

Detaylı Bilgi ve Başvuru İçin: https://form.ua.gov.tr/formanket/client?id=fdf2f75b-349e-4623-94b8-9aa01c615fc5&client=87805087-2b2e-420c-8acf-f885998f34ae

 

 

Etkiniz AB- ‘İnsan Hakları İzlemede Dijital Araçlar’ Online Eğitimi Başvuruya Açıldı

Etkiniz AB Programı, sivil toplum örgütlerine (STÖ) insan hakları uygulamalarını izlemek, raporlamak ve bulguları doğrultusunda savunuculuk çalışmaları yapmaları için kapasite geliştirme destekleri sunmaya devam ediyor.

 

Eğitim Tarihleri: 28-29-30 Nisan 2021

Eğitim Saati: 13:00-16:00

Eğitim Kanalı: Zoom 

Son Başvuru Tarihi: 24 Nisan 2021

Detaylı Bilgi ve Başvuru İçin: https://etkiniz.eu/blog/online-egitim-25/

 

 

Göç ve Sivil Toplum Projesi- Göç Yönetiminde Daha Güçlü Sivil Toplum  Eğitimleri

Göç alanında çalışan STK’ların göç alanında politika ve karar almaya katkıda bulunmaları ve bu alandaki karar ve politikaların uygulanmasında yer almaları konusunda teknik bilgi ve kapasitelerinin geliştirilmesi amacıyla online eğitimler ve webinar serileri düzenleniyor. 

Eğitim Kanalı: Zoom

Başvuru ve Detaylı Bilgi için:  http://gocvesiviltoplum.org/dokumanlar/

 

 

Avrupa Sosyal İnovasyon Yarışması

Sosyal inovasyon öncüsü Diogo Vasconcelos’un anısına başlatılan Avrupa Sosyal İnovasyon Yarışması, tüm AB Üye Devletleri ve Horizon Avrupa ile ilişkili ülkelerde EIC’nin desteğiyle Avrupa Komisyonu tarafından yürütülen bir yarışmadır. Her yıl, dünyayı daha iyi hale getirmek için tasarlanmış sosyal açıdan yenilikçi en iyi projeler için Avrupa Komisyonu tarafından üç adet 50.000 € ödül verilmektedir.

2021 Yarışma Teması: YARIN İÇİN BECERİLER – Yeşil ve dijital bir geleceği şekillendirmek

Detaylı Bilgi ve Başvuru için: https://eusic.challenges.org/

 

 

TUİÇ Akademi- Online Staj (O-Staj) Başvuruları Açıldı!

TUİÇ Akademi markası ve Türkiye’de bir ilk olan Online Staj (o-Staj) Programı, klasik yöntem ve metotlarla ‘’ fotokopi çekme’’ mantığına dayanan staj anlayışının yerine; araştırma, sunum ve akademik yazma becerileri kazandıran, bireylerin özgüven, öz disiplin ve girişimcilik bilincini yükselten ve dinamik bir sosyal ağa dahil olmasına imkan tanıyan bir online eğitim modelidir.

Son Başvuru: 25 Nisan 2021

Başvuru ve Detaylı Bilgi için: http://www.o-staj.com

 

 

Hazırlayanlar: Banu TÜYSÜZ, Ecem GÜVEN, Gizem AŞAR

TUİÇ Akademi Sivil Toplum Çalışmaları Birimi

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Kamuoyuna Duyuru: Baskın Oran’a Açık Mektup

0

15.04.2021 tarihinde Artıgerçek isimli haber sitesinde Baskın Oran’ın kurumumuzla ilgili yanlış ve talihsiz beyanlarda bulunması dolayısıyla TUİÇ Akademi olarak kamuoyuna açıklama gereği duyulmuştur.

TUİÇ Akademi, 10 yıldır uluslararası ilişkiler disiplini başta olmak üzere çeşitli sosyal bilimlerde akademik çalışmalar yürütmektedir. 2016 yılında başlatılan ve pandemi sürecinde yaygınlaştırılan Online Staj eğitim modelini Türkiye’de ilk uygulayan kurum olmuştur. Staj kapsamında stajyerimiz, Baskın Oran ile röportaj gerçekleştirmiştir. Baskın Oran çalışmalarıyla Türkiye’deki önemli akademisyenlerden birisidir, buna şüphe yoktur. Gerçekleştirilen röportajın girişinde “Sorulara geçmeden TUİÇ Akademi ve kendi adıma bu röportajı kabul ettiğiniz için çok teşekkür ederim. İlk olarak, sizle ilk defa karşılaşacak olanlar için kendinizden, tahsilinizden ve ilgi duyduğunuz çalışma alanlarında bahseder misiniz?” sorusuna verilen Kardeşim, alınma ama, bu biraz fazla kolaycılık oldu. Kendi işini bana yaptırmamalısın. Benim bin yerde cv’m var. Oralardan bakarsın.cevabı bizleri üzmüş, hayal kırıklığına uğratmıştır. TUİÇ Akademi’nin sansür uyguladığını iddia eden Baskın Oran, röportajın bu kısmını yayımlamayarak kendi yazdıklarıyla çelişmiş, sansür uygulayan kendisi olmuştur.

TUİÇ Akademi, farklı görüş ve yaklaşımları içerisinde barındırarak çoğulculuk ilkesi doğrultusunda akademik çalışmalar yürütmektedir. Bu akademik çalışmaların, siyasi propaganda içermemesi temel değerlerimizdendir. Bu doğrultuda röportajda ifade edilen “Türkiye’de HDP hariç muhalefet sıfır.” İbaresi de akademik bilgiden ziyade propaganda içermektedir. Amacımız, akademik çalışmalara katkı sunmaktır, siyasi propaganda amaç ve değerlerimize uygun düşmemektedir.

Baskın Oran, TUİÇ Akademi’den “Bilmediğim bir öğrenci kuruluşu” olarak bahsetmiştir. Doğrudur, TUİÇ Akademi’yi bilmemektedir. Çünkü staj kapsamında gerçekleştirilen ankette stajyerlere yöneltilen “Fikirlerinizi ve çalışmalarınızı özgür şekilde yürüttüğünüze inanıyor musunuz?” sorusuna verilen %99.1’lik evet cevabı almak, bizlerin için son derece gurur vericidir. Öte yandan  www.tuicakademi.org isimli web sitemiz incelendiğinde 8.000 üzerinde farklı düşünce ve yaklaşımlardan akademisyenlerin çalışmaları yer almaktadır.

Sözün özü, röportaj Baskın Oran’ın dile getirdiği gibi bir partiyi hedef gösterdiği için değil, röportaj üslubunun yanlış olması ve bu durum stajyerimizi incitebileceği düşüncesi ile siyasi parti propagandası içerdiği için yayınlanmamıştır. Söz konusu röportajda Baskın Oran’ın kendi görüşü dışındaki tüm görüşleri anlamsızlaştırma ve hizaya çekme çabasına TUİÇ Akademi’yi alet ettiğini görüyor ve reddediyoruz. TUİÇ Akademi olarak ilk günden itibaren  şiddet ve nefret söylemi içermediği sürece herkesin kendisi gibi olabildiği bir alan oluşturmaya özen gösterdik ve bu alanı genişletme çabamız devam edecektir.

TUİÇ Akademi; ifade özgürlüğü, fırsat eşitliği, partiler üstü yaklaşım, hayat boyu öğrenme ve bildiğini aktarma, sürdürülebilir kalkınma ve demokratik dönüşüm ilkeleri doğrultusunda faaliyetlerini sürdürmektedir, sürdürecektir.

 

Ekofeminizmin Toplumsal Cinsiyet ve Hayvan Hakları Perspektifinden Konumu

ÖZ

Bu çalışma ile ekofeminist teori temel alınarak toplumsal cinsiyet bağlamında kuir öznellikler ve hayvan hakları perspektifinden de abolisyonist vegan yaklaşım temelinde bir ekofeminizm eleştirisi yürütülmeye çalışılmıştır. Hem ekofeminizm hem de kuir ekoloji ile bir takım vejetaryen/vegan oluşların bir arada görüldüğü kalıp yargılar bu çalışmanın şekillenmesine katkı sunmuştur. Ayrıca daha evvel Türkçe yapılan çalışmalarda özellikle feminist veya kuir öznelerin beraberinde sahip oldukları vejetaryen/vegan kimliklere dair çalışmaların da oldukça eksik olduğunu belirtmek gerekir. Ekofeminizm, hem kadın özneleri hem çevreyi ve bunun içinde bulunan insan olmayan hayvanları kapsamak noktasında bir takım noktalarda eksik kalmaktadır. Bu sebeple ekoloji ve feminizmin kesişimselliğinde bu sorunlara eğilmek gereklidir.

Anahtar kelimeler: Ekofeminizm, kuir, kesişimsellik, kuir ekoloji, abolisyonist vegan.

 

ABSTRACT

With this study, based on ecofeminist theory, an ecofeminist criticism was carried out on the basis of queer subjectivity in the context of gender and abolitionist vegan approach from the perspective of animal rights. Both ecofeminism and queer ecology and mold judgments, which together with a number of vegetarian/vegans, contributed to the shaping of this study. In addition, it should be noted that the studies on vegetarian/vegan identities that feminist or queer subjects have with them are quite incomplete in the studies carried out in Turkish before. Ecofeminism is lacking in a number of points to include both female subjects, the environment and the non-human animals involved in it. For this reason, it is necessary to focus on these problems in the intersectionality of ecology and feminism.

Keywords: queer, intersectionality, queer ecology, abolitionist vegan.

 

1. Giriş

Ekolojiden, kadın ve LGBTQIAA+ haklarını önceleyen hareketlerin birbirleri ile ve diğer ezilen gruplarla olan ilişkilerinde çok daha kapsayıcı ve her türlü şiddet eyleminin karşısında duran bir yerde olması beklenmektedir. Ancak kuir ve vegan özneler; Türkiye’de yer alan vegan aktivizmi ve yapılanması içerisinde, kuir kimlikleri ile feminist örgütlenme içerisinde hem kuir kimlikleri hem vegan oluşları ile ve yeşil hareketin içerisinde de yine kuir ve vegan oluşlarıyla ötekileştirilebilmektedirler. Ayrıca Abolisyonist Vegan hareketin dışında insan olmayan hayvan hakları savunucularının tamamı yukarıda bahsedilen hareketler ile benzer olarak insan merkezli ve yalnızca insan öznelerin çıkarlarını gözeterek hareket etmektedirler. Bu sebeple kuir ve vegan kimliğin kesişimselleştirilmesi ve bunu yaparken konuyu insan olmayan hayvan öznelerin de birey statüsünde kabul edilmesi gerektiğini savunan tüm oluşları kapsayıcı bir bakışla yapmak önemli görülmüştür.

Kesişimsellik teorisi, ırk, cinsiyet, cinsellik, toplumsal cinsiyet, sınıf gibi kategorilerin birbirleriyle olan ilişkileri ve maruz kaldıkları baskılar etrafında düşünülerek geliştirilmiştir. Teori ilk etapta feminist teorinin tarihsel gelişimi içerisinde çokça andığımız siyahi feminist bireylerin, orta sınıf beyaz feministlere yönelik eleştirel tutumu ile ortaya çıkmıştır (Sarıgöl, 2013, s. 23). Kavram; her türlü farklılığa duyarlı, kapsayıcı ve içerici bir hareket oluşturarak ezilme ilişkilerinin karşısında daha büyük direnişler gerçekleştirmeyi sağlama amacıyla kullanılmıştır (Avcil Ceren, 2020, s. 1303). Ancak kesişimsellik teorisinin sunduklarının, toplumsal cinsiyet kavramıyla ifade edilebileceği her türlü farklı tahakküme uğrayan öznenin esasında sırf ezilmeleri sebebiyle bir ortaklık kuramayacağı iddiası da ortaya atılmıştır. (Bora, 2017) Kesişimsellik kavramının bu şekilde işlevinin yitirdiği bir tanımlama yukarıda da belirtildiği üzere var olan ayrımcılıklar üzerine kurulan yapılarda bile insan merkezci olmanın ve bir grup özneyi dışlama davranışının sonucudur. İnsana ait her türlü oluş halinin kesişimsel teori ile tahakküm ilişkilerinden kurtulacağı fikrini sunan kesişimsel teori, bu anlayış ile ele alındığında en baştan türcü ve dışlayıcı bir konumda kalmış oluyor.  Bu sebeple kesişimsel teorinin, vegan ve kuir özneler arasındaki ilişkiyi, insan olmayan hayvanların birey olma hakkı ve diğer haklarının savunulması anlayışıyla ele aldığı bir çalışma sunmak, kavramın iddia ettiği kapsayıcılığa ulaşılması için önemlidir. 1962 yılında resmen tanınan “veganlık” kelimesinin sunduğu kimliğin bir tanımı, her şeye karşı şefkat duyma, anlayış ve empati üzerine temellenmiştir (Adams, 2019, s. 165). Aynı şekilde kuir bireylerin de tüm farklı beyanlara karşı anlayışlı ve duyarlı olması beklenir. Tam da bu sebepten kuir ekolojinin sunduğu teorik altyapının üzerine inşa edilecek bir kuir ve vegan oluş halinin varlığı önemsenmelidir.

 Hem yeşil hareket, hem de kadın ve LGBTQIAA+ oluşların kesişimselliğinde ortaya çıkan iki temel yaklaşımdan bahsedebiliriz: Ekofeminizm ve Kuir Ekoloji. Kuir ve vegan oluş kesişimselliğinde kapsayıcı bir anlayış sunma ihtiyacı bu iki hareketin türcü, dışlayıcı pratikleri ile özellikle insan olmayan hayvanların birey sayılmasına yönelik bir alan açmamalarının eksikliğinden dolayı gereklidir. 

Bu sebeple ilk etapta ekofeminizmin ve kuir ekoloji kavrayışının kavramsal ve tarihsel yapısı sunulmuştur. Bu iki yaklaşımın tanımlanmasının ardından “veganizmin” ne anlama geldiği, abolisyonist vegan bir anlayışa varana kadar etik, felsefi ve ele alış noktasında ne gibi teorilerin ileri sürüldüğü ve nihayetinde abolisyonist vegan anlayışın ne olduğu aktarılmıştır. Sonraki kısımda, çalışmanın temel aldığı ve önerdiği abolisyonist vegan yaklaşım kullanılarak insan haklarına ve ekoloji tabanlı kadın ve kuir hareketine yönelik literatür tarafından sunulan ve eleştirel bir okumayla bunlara eklenebilecek eleştiriler ifade edilmiştir. 

  Bu çalışma, ekofeminizmin hem tüm insan bireylere dair yeterince kapsayıcı olup olmadığı sorusunu sormakla birlikte, aynı zamanda insan olmayan hayvanlara dair sunduğu çıkış noktalarını da ele almak üzere hazırlanmış bir literatür taramasıdır.

 

2. Ekoloji ve Feminizmin Kesişimi: Ekofeminizm

Batı felsefesinin temelinde, bir diğerinden değersiz görülen ve kesin sınırlarla ayrılan “öteki” öznenin bulunduğu ikicil (düalist) bir kavram inşası söz konusudur. Bu ikiciliklerden bazıları; “kadın-erkek, doğa-kültür- doğa-akıl, insan-hayvan, efendi-köle, “kamusal-özel, akıl-duygu” olarak ifade edilebilir (Plumwood, 2017, s. 63-65). Ekofeminizm kavramı, 1974 yılında Françoise d’Eeubonne adlı feminist teorisyenin kaleme aldığı “La Feminizime ou la Mort” adlı eserle karşımıza çıkmıştır. Ekolojik ve feminist hareketin birlikteliği, yeni değerler ve sosyal yapılar üretmeyi hedeflemekle beraber kadınların ve doğanın birer kaynak konumuna indirgendiği bir sistem yerine, kadınların ve erkeklerin doğayı da kapsayıcı ve koruyucu şekilde eşit olarak rol aldığı bir yapı oluşturmayı hedefler (Merchant, 1983, s. xix). Ekofeminist anlayış; kadın hareketini ve yeşil hareketi birbirine bağlar ve bunların uğradığı tahakkümü ortadan kaldırmayı hedeflerken insanların tüm aktiviteleri ve insan-olmayan dünya üzerinde de özgürleştirici bir etki yaratmayı vaat eder (Mellor, 1997, s. 1).  Bu noktada “insan olmayan dünya” ile ifade edilmek istenen daha ziyade ekolojik bakışla korunması amaçlanan su kaynakları, hava ve kaynaklardır. Ekolojik kriz, ikili diyalektiği de yaratan, doğal ve dişil olan şeylerden nefret eden, batılı, beyaz ve eril bireylerin ürettiği pozitivist bilim anlayışı ve bunun uygulamaları ile ilintilidir. İşte bu sebeple, var olan ekolojik kriz üzerinden feminist ve ekolojik hareketin birleşmesi oldukça anlaşılırdır. Bu anlayışı bir zemine oturtan ise yukarıda da değinilen ve işçi sınıfını, kadınları, hayvanları ve siyahileri aşağılamak üzere işletilen düalist anlayıştır. Ekofeminizm örneğinde erkek akıl ile özdeşleştirilirken, kadının aşağı görülen ve ehlileştirilmesi gereken doğa ile özdeşleştirildiğini görürüz (Berktay, 2012, s. 73). 1980’ler ile akademik alanda da görünürlük kazanmış ve dünyanın geri kalanında kullanılır bir hale gelmiştir. Ekofeminizm, toplumsal tahakküm ve doğa üzerindeki tahakküm arasında bir bağlantı kurar. Pozitivist bilim ve aydınlanmacı düşünce, hem hayvanları, hem de kadınları erkeklerden aşağı bir yere konumlandırması ve hayvanları ve kadınları birer araç haline dönüştürmesi yönüyle iki yaklaşımın da ortaklaşa direndiği anlayışlardır (Özdemir & Aydemir, 2019, s. 266-268).

Ekofeminist yaklaşımın içerisinde farklı anlayışlar geliştirilmiştir ve bunlar hem ekoloji bilgisinin, hem de feminist geleneğin sunduğu anlayış ve yaklaşımdan çokça faydalanmışlardır. Bunlardan ilki, eleştirel olmayan liberal ekofeminizm, tıpkı liberal feminizmin sunduğu gibi kurallar ve reformlar ile insan-doğa ilişkilerinin düzenlenebileceğini düşünmektedir. Liberal ekofeminizm, fırsat eşitliği sağlanarak var olan eşitsizliklerin çözüleceğine, özgürleşme yaşanacağına ve doğanın-kadının dışlandığı sistemin ortadan kalkacağına inanırlar. Liberal ekofeminizm, fırsat eşitliği ve hak kazanımları ile kadınların getirildiği noktada, kadınların eril bir kavram üzerinden tanımlanması söz konusudur zira kadınların farklılıkları ortadan kaldırılmış ve bir erkek konumuna varması gereken bireyler haline indirgenmişlerdir. Bu durumda da erkekleşmiş insan anlayışı ortaya çıkar. Böylece doğa, kadınlar ve hayvanlar üzerinde her türlü tahakküm sürdürülmeye devam eder  (Üzel, 2006, s. 137). Ekofeminist radikalizm; feminizmin ve radikalizmin sunduğu ortak kavramlardan beslenmiştir. Toplumsal ve kültürel bir dönüşüm yaşanmadıkça doğa ve kadın üzerinde tahakküm sürdürüleceğini ileri sürmüştür. Radikal feminizm tüm hiyerarşiyi ortadan kaldırmayı hedefler ve bunu yaparken, erkeğin seviyesine çıkarılması gereken bir kadın özne amacı olmadan hareket eder. Radikal feminizmden beslenen bir anlayış olarak sosyal ekofeminizm, insanın insan üzerinde kurduğu tahakküm modelini, insanın doğa üzerinde kurduğu tahakküm modelinde yeniden ortaya koyar.

Sosyalist ekofeminist yaklaşım, kadınların tarihsel konumlarına dair teoriler üretmesi ve anaerkil bir tarihsel dönem iddiasında bulunması açısından önemlidir (Üzel, 2006, s. 144.147). Sosyalist ekofeminizmin bir diğer katkısı, özellikle kapitalizmin gelişmesiyle birlikte zarar gören ve tekrar tekrar sömürüye maruz kalan kadınların durumunu açığa çıkarır erken tarihli veriler sunmasıdır (Mies, Bennholdt-Thomsen, & Von Werlhof, 2014, s. 52). Toplumsal ekofeminizme göre, sosyalist ekofeminizm tahakkümü yalnızca insandan insana veyahut insandan doğaya uygulanan bir düzlemde ele alıyor olması pek çok grubun göz ardı edilmesini içerir. Bu noktada toplumsal ekofeminizm; azınlık, kadın, siyahiler, LGBTQIA+’lar gibi tüm ezilenleri kapsadığını iddia eder.

 

3. Kuir Ekolojiyi Anlamak

Bahsedilen ekofeminist yaklaşım, biyolojik özcülük ve ikili cinsiyet kavramlarına dayalı olarak inşa edildiğinden, bunu eksik bulan çoklu ve kapsayıcı bir kuir ekoloji anlayışı üretilmiştir (Morton, 2010, s. 274). Heteronormatif yapının ekofeminist teori tarafından sorunsallaştırılmaması kuir ekolojik bir yaklaşımı zorunlu kılar. Zira vejetaryen veyahut vegan olmak normatif yapının belirlediği şartlar altında erkeklerin yapamayacağı/yapmaması gereken bir eylemdir. Bu sebeple yalnız kadınların erkekler ile eşit, veyahut daha fazla hakka sahip olması üzerine tartışmak yerine ekolojinin kuirleşmesi ve kapsayıcı olması gerekir. LGBTQIA+ hareketi olmadan heteronormatif yapının hayvan yeme ve sömürme pratikleri üzerinde kurduğu hegemonik etkiyi yıkmak mümkün değildir (Aytekin, 2015). Kuir ekoloji terimi, kesişimsel bir kavram olarak, heteroseksist anlayışın dayattıklarını ve cinsellik ve doğa üzerinden inşa edilmiş yapıları ortaya çıkarmayı amaçlar. Bunu yaparken; evrimci biyoloji, LGBTQIA+ hareketi, kuir coğrafya ve tarih, feminist çalışmalar, ekofeminizm ve çevresel adalet gibi kavramların hepsinden bir arada faydalanılır. Güç ilişkileri içerisinde algılanan “cinsiyet ve “doğa” kavramlarını anlamlandırmaya çabalar (Catriona, 2015, s. 169). Materyal ve kültürel bağlam arasında çevresel konular üzerine bir düşünüm gerçekleştirirken biyopolitika fikrinden faydalanır. Yaşam üzerinde kurulan iktidar, gücünü iki şekilde sergilemiştir. Bunlardan birisi bedenin makine olarak ele alındığı ve bedenin bir makine olarak kabul edilerek terbiye edilmesi, yeteneklerinin artırılması, yararlılık sağlanması üzerine kuruludur. Diğer görüş işe, biyolojik süreçlerin merkezine insan bedenini koyar. Özellikle geç zamanlarda insan gücünün önem kazanmasıyla da bağlantılı görülebilecek bir biçimde doğum, ölüm, sağlık ve yaşam süresi gibi koşulların denetimi ve düzenlenmesi için bir güce ihtiyaç duyulmuştur ve bu da nüfusun biyo-politikasının oluşmasını sağlamıştır. Bu noktada iktidarın sahip olduğu öldürme gücünün, yaşam vermeye evrilmesi, özellikle iktidara ait olan güç kullanma yetisinin de ortadan kaldırıldığında insan olmayan hayvanlar için de uygulanabilecek kapsayıcı ve şiddetsiz bir anlayışın önünü açmaktadır (Foucault, 2007, s. 102-103)

İnsanlar ve insan olmayanlar (insan olmayanlar ifadesi ile ifade edilen insanın dışında kalan canlı cansız tüm varlıklardır) arasındaki ilişkinin yeniden ele alınmasına kuir ekoloji ile imkan tanınır. Kuir ekolojinin, bahsedilen bireyler arasındaki ortaklığı ele alırken kullandığı görüş, insan olan ve insan olmayan (öznelerin) DNA’yı paylaştıkları ve kolektif şekilde bir arada bulunmalarıdır. Kuir ekoloji ile yalnız kendimizi anlamak üzere değil, dışarıda ve doğada olanın ne olduğunu anlamaya yönelik düşünmemiz gerektiği öğütlenir. Kuirleşmiş bir ekoloji anlayışı sunarken insan olmayan kategorisine konan canlıların “özne” oluşlarını kabul etmemek, kuir bir kavram üretmenin önünde bir engel olduğu gibi, kuir oluşu ve çeşitliliği kabul etmeyen heteronormatif yapının yöntemini yeniden uygulamaktır (Arons, 2012, s. 568-570).

Hem kuir teori, hem de bazı feminist teorisyenler insan cinselliğinin ve toplumsal cinsiyetin “doğallaştırılmış” formlarına dair sorgulamalar geliştirirler. Bu sorgulamayla birlikte yalnızca akademik tabanda değil, aktivist tabanda da hakim cinsellik, toplumsal cinsiyet ve doğa algısına karşı bir hareket gelişmiştir. Böylece ortaya baskın anlayışın sunduğu eril bilginin yapı sökümüne uğratıldığı bir süreç çıkmıştır. Kuir ekolojinin doğal dünya kavramına bakışı ve bu kavramı biyolojik ve sosyal kavramlar üzerine inşa edilmiş olarak yeniden yorumlama uğraşı, kuir bilginin ve ekoloji bilgisinin bir arada kullanılmasını mecburi kılar.

İki kavramın bir arada kullanımları yeni olmasına karşın, LGBTQIA+ hareketi ve ekolojik hareket, uzunca bir süre farklı hedeflerle mücadelelerini sürdürmüş köklü eylemliliklerdir. Esasında hem LGBTQIA+ hareketinin, hem de ekolojik hareketin uzunca yıllar sürdürdükleri bu mücadele birbirlerinden farklı taleplerde bulunmuşlardır Buna karşın, LGBTQIA+ bireyler, çevrecilik hareketi ile ilgilenmeye çok daha ilgili görünmektedir. 2010 yılında yapılan bir araştırmaya göre düzcinsel bireylere kıyaslandığında, kuir bireylerin, çevresel sorunlarla üç katı oranında daha fazla ilgilendiği görülmüştür (Sbicca, 2012, s. 33-34).

Kuir ekoloji aynı zamanda mekan ve cinselliğin performative edildiği alanlarla ilgilenir. Burada karşımıza kent ve kırsal ayrımı çıkar ki kuir oluşumların kentsel gelişimleri pek çok teorisyeni bu alanla ilgilenmeye iter. Kentli kuir kimliğiyle şekillenen “metronormativite” gibi “elitist” sayılabilecek kuirlerlere yöneltilen ilgi, kırsalda yaşayan başka kuir grupları göz ardı ettiğinden eleştirilir. Bu bir anlamda kentsel yaşamın, kırsal yaşamdan üstün tutulduğu bir anlayışın ürünüdür (Bladow, 2013, s. 468-469).

Butler da kuir ekolojiyi toplumsal cinsiyet kavramını değerlendirirken kullanılabilir görmüştür. Toplumsal cinsiyetin performatif yapısını kullanarak “içeride ve dışarıda” ikiliği üzerinde durur.Bu kavramlar üzerinden kimliklendirme yeniden üretilir ve kuir ekolojik bir yaklaşımla bunun ifşası ve yapısökümü sağlanabilir. Beden, geçirimsiz ve eğilip bükülmeyen bir şey değildir. “Doğa” ile ifade edilen de aynı şekilde eğilip bükülebilir ve bunun ön koşulu içeride ve dışarıda kavramlarını üreten heteroseksist yapının yapı sökümüne uğratılmasıdır. Bunun yapılması, hem insan hem de insan olmayan hayvanların yaşadığı çevresel alanın yeniden şekillendirilmesini sağlar (Morton, 2010, s. 274). Bu anlayış ile erken ekofeminist kuramcıların kullandığı “erkek ve kadın”, “hayvanlar ve insanlar”, “doğa ve kültür” gibi inşa edilmiş ikili anlayışların karşısında kuir ekoloji, bu kategorilerin yıkımını olanaklı kılar. (Bladow, 2013, s. 467-468).

 

4. Abolisyonist Veganizm ve Abolisyonist Vegan Yaklaşımla Ekofeminizm ve Kuir Ekoloji’nin İnsan Olmayan Hayvanlara Bakışına Dair Eleştiriler

4.1. Abolisyonist Veganizmin Tanımlanması

Veganlık kelimesi, etimolojik olarak vejetaryen kelimesi ile aynı kökenden gelmektedir. Her ne kadar veganlığın tanımlanmasında sıklıkla vejetaryen harekete değinilmek durumunda olsa da, abolisyonist bir veganizme dair tanım geliştirirken vejetaryenliğin oldukça eksik ve türcü bir konumda bırakılacağını ifade etmek önemlidir.  Kelime;  bitki, sebze, hayat dolu anlamlarına gelen Latince kökenli “vigare-vegatabilis” kelimelerinin dönüşümüyle ortaya çıkmıştır. Et tüketiminin sorgulanmasına dair bilinen en eski ve açık örnek Yunan filozoflarından Plutharkos ile başlar. Plutarkhos, et yemeyi bir katliam üretmek ve katliam ürününü tüketmek olarak yorumlamıştır. Başka bir canlının öldürülmesi, yaratılan acı ve ölüm fikrinden nasıl keyif alınabileceğini sorgulamıştır  (Ryan, 2019, s. 205-206). İlk defa 1842 yılında İngiltere’de bir grup kendilerini “vejetaryen” olarak tanımlamışlardır. Vegan kelimesi ise, Donald Watson tarafından 1944 yılında vegan ve vejetaryen bireyler arasındaki farkı göstermek amacıyla üretilmiştir. Watson vegan bir dünya tahayyülünü;

Nasıl ki geçmişteki medeniyetler, kölelerin sömürülmesi üzerine kurulu idiyse, açıkça görebiliyoruz ki şu anki medeniyetimiz de hayvanların sömürülmesi üzerine kurulu ve insanlığın ruhani kaderinde bir zamanlar hayvan bedenlerinden elde edilen ürünlerle beslenmiş olduğumuz fikrinin tiksintiyle karşılanacağı günlerin yattığına inanıyoruz.”

ifadesiyle açıkça ortaya koyar (Altınal, 2020).

İnsan olmayan hayvan haklarına dair bir çerçeve çizebilmek için ilk olarak bu konunun etik yanının ele alınması gerekir. Bu konuyu ele alan etik yaklaşımlar, “zarar perspektifi” ve “haklar perspektifi” olarak iki temel grupta ele alınabilir. Zarar perspektifi ve haklar perspektifi arasındaki ayrışma, Bentham ve Mill’in sunduğu “faydacı” (utilitarian) yaklaşıma ve Kant’ın sunduğu ödev/yükümlülük etiği arasındaki ilişkiye dayanır. Hayvan refahı hareketinde de önemli bir teorisyen olarak adı anılan Bentham’ın fikirleri, haz faydacılığı üzerine kuruludur. Bu yaklaşıma göre toplumun refahı için haz iyiyken acı kötüdür ve mutlu bir toplum, hazzın arttırıldığı, buna karşın acının azaltıldığı bir yerdir. Bir toplumun mutlu bir toplum olup olmadığına, haz miktarının acı miktarından fazla olup olmamasına göre karar verilir. Bentham, insan olmayan hayvanların da acı çektiğini ve bu sebeple haz ve acı arasındaki fark hesaplanırken insan olmayan hayvanların çektiği acının da bu hesaplamaya katılması gerektiğini öne sürer. Hayvanların acı çektiğini varsayan bu görüş, iyi şartlarda bakılan, düzenli beslenen ve acı çektirmeden öldürülen hayvanların katledilmesine dair bir endişe duymaz. Buna karşın, Bentham’ın görüşlerinden etkilenen Singer’ın da açıkça ifade ettiği üzere bilişsel kapasiteye ve gelecek algısına sahip olan yunuslar ve primatlar gibi gelişmiş olduğu iddia edilen hayvanlar öldürülme eylemine uğramaktan kurtulabilir. Bu algısal süreçlere sahip olmayan hayvanların acı çektirilmeden öldürülmeleri, zarar perspektifinin görüşüne göre problematik değildir. Böyle bir görüş, her türlü savaş ve eril devlet politikasının altında yatan fikri güçlendirir. Bu anlayışına göre çoğunluğun iyiliğini sağlayacaksa bir miktar hayvanın deneyler yoluyla telef edilmesi sorun değildir.

Zarar perspektifinin bu görüşlerinin karşısında ise ise haklar perspektifi bulunur.  Bu anlayış temelde, bir öznenin öldürülmesini, deneye tabi tutulmasını ve işkence görmesini hiçbir sebeple haklı görmez. Bu bakışın sahip olduğu; eylemlerin doğru veyahut yanlış olmasının sonuçlarından bağımsız düşünülmesi fikrinin önünü açan kişi Kant’ın etik yaklaşımıdır. Ancak Kant’ın sunduğu yönteme karşın insan harici hayvanları hiçbir zaman etik toplumda bir yere oturtmadığını belirtmek gerekir. Buna karşın sunduğu yöntem kullanılarak tüm canlıların hissedebilir ve içkin bir değere sahip olduğu görüşü geliştirilmiştir. İçkin varlıklar olarak tanımlanan insan olmayan hayvanların kendileri ve varlıkları bir değere sahiptir. Değer kazanmaları için araç haline dönüştürülmeleri gerekmez. Vegan olmak da, hissedebilir bu varlıklara karşı etik bir yükümlülük ve gerekliliktir (Altınal, Berk Efe, 2015).

 

4.2. Abolisyonist Vegan Yaklaşımın, İnsan Bireylere Dair Ayrımcılığa Bakışı

İnsan hakları ve insan olmayan hayvan hakları mücadelesinin bir aradalığı, toplum tarafından oldukça görünmez bir yere itilmiş durumdadır. İnsan olmayan hayvan sömürüsünü ve insanların uğradığı her türlü ayrımcılığı bir arada görmek önemlidir. Tüm sömürü ve dışlama pratiklerinin temelinde şiddet bulunur ve şiddetin herhangi bir türünü görmezden gelmek veyahut uygulayıcısı olmak, tüm şiddet ve tahakküm biçimlerinin sürmesini sağlar. Bu sebeple herhangi bir alanda mücadele veren hiçbir hak savunucusu, kendisini tek bir alana adayarak mücadelesini sürdürmemelidir (Francione, 2014a). Bu çalışmanın da konularından birini oluşturduğu üzere bir bireyin hayvan haklarını desteklediği, buna karşın kendisini kadın veya LGBTQIA+ haklarını desteklemek zorunda hissetmediğini ifade ettiği bir durumda abolisyonist veganların tutumu bunun yanlışlığını ifade etmekten yana olacaktır. Zira türcülük aynı ırkçılık, cinsiyetçilik, heteroseksizm, kölelik gibi nefrete dayalı bir kriter üzerine inşa edilir. Bu sebeple türcülük fikrine bir karşı duruş geliştirilecekse, diğer ayrımcılıklara da karşı durulmalıdır (Francione, 2014c). Heteroseksizm de bu noktada özellikle sorunsallaştırılan kavramlardan birisidir çünkü ırkçılık ve cinsiyetçilik gibi, heteroseksist yaklaşım da heteroseksüel matriste olmayan diğer cinsel pratiklerin geçersiz, doğal olmayan ve aşağı eylemler olduğunu ifade eder (Francione, 2014e). Bunların dışında insan olmayan hayvanlar ve hayvanlar arası kurulan ilişkilerin en çok sorunsallaştırılan yanlarından birisi de, özellikle insanların herhangi bir küçümseme veyahut ayrımcılık ifadesi kullanmayı kasten istedikleri durumlarda, aşağı bir yerde nesneler olarak konumlandırılan insan olmayan hayvan öznelerin kullanılmasıdır. Ayrımcılık ve adaletsizlik içeren hemen hemen her durumda, insan harici hayvana indirgeme davranışının görüldüğüne günlük yaşam deneyimimizde de sıklıkla tanık oluruz.

Bu sebeplerle, abolisyonist vegan anlayışa göre, insan olmayan hayvanlara karşı her türlü nesneye indirgeme ve şiddet davranışı sona erdirilmelidir. Ve insan öznelere tanınan temel hakların hepsinden faydalanmalarının önü açılmalıdır. Francione, bu talebi hakkında elbette insan olmayan hayvanlara verilmesi gereken bir oy hakkından değil, yaşama gibi daha temel ve hayvanların çıkarlarını sağlayan haklardan bahsettiğini de ayrıca vurgulamıştır (Francione, 2020).

 

4.3. Ekofeminizmin Abolisyonist Vegan Bakış Açısıyla Eleştirilmeleri

İnsan olmayan hayvanlar üzerine başta felsefecilerin ürettikleri olmak üzere pek çok farklı teori geliştirilmiştir. İnsan-Hayvan (insan olmayan hayvan) ikiliğinin ikinci kısmında kalanları temsil eden “Hayvan” adı, insanın kendisinde başka bir canlıyı adlandırmaya yönelik bulduğu bir hakkın sonucu olarak üretilmiştir. Böylece insan, kendisinden aşağıda gördüğü diğer canlıları ayrı bir kavramla adlandırarak üstenci bir yaklaşımla kafese tıkmıştır. Derrida, hayvan kavramının kullanılmasını;

Hayvan dediğiniz anda bir şeyleri anlamamaya ve de hayvanı bir kafeste kapatmaya başlamışsınız demektir. İnsan olmayan tüm canlıları tek bir kategori altında toplamak, öncelikle aptalca bir tutumdur, teorik açıdan saçmalıktır ve tam da insanların hayvanlara uyguladığı gerçek şiddete iştirak etmek demektir. Mezbahanelere, endüstriyel muamelelere maruz kalmalarına ve tüketilmelerine yol açan şey budur.” şeklinde açıkça problematize etmiştir (Derrida, 2006, s. 89).

Ekofeminizm, feminizm koyduğu sınırları aşmayı başaramamış, politik ve stratejik bir anlamı olup olmamasından bağımsız olarak ikililik üzerine kurulu biyolojik özcülüğe saplanmıştır. Ekofeminist yaklaşım, fallik anlatı etrafında şekillenen ve eril baskı unsurunun karşısında ezilen kadın oluşu koyan ikili insan ilişkilenmelerini temel sorunu haline getirmiştir  (Morton, 2010, s. 274). Bu ifadeyle de açıkça görüleceği ve yazarın da ifade ettiği gibi, ezilme ilişkilerini yalnızca ikili biyolojik özcü anlayış ile sunmak, kuir’in karşı çıktığı heteronormatif yapıyı yeniden inşa etmek ve çok çeşitli kuramların önünü kapamaktır. İnsan kadın ve insan erkek üzerinden ifade edilen bu ilişki açıkça insanı merkeze koymaktadır. Bununla beraber, ekofeminist teorisyenlerden evvel 19. yüzyıl feministleri ekolojik sorunları fazlaca anmamakla birlikte, hayvan hakları kavramından haberdar görünmektedirler. Gilman’ın kadınların giydiği şapkalarda hayvan tüyü kullanımını eleştirdiği, Woolstonecraft, Stanton ve Anthony gibi erken dönem feministlerin vejetaryen kimliklerini öne çıkardıkları bilinmektedir. İngiltere’de gerçekleştirilen süfrajet hareketlerinin hapishanede tutulan öznelerinin çoğunun maruz bırakıldığı zorla beslenmeler ile, denek hayvanları arasında bir kesişimsellik de o dönemin bakış açısını yansıtan eserlerde karşımıza çıkmıştır. Ayrıca Ynestra King gibi ekofeministler hayvanların ezilmişlikleri ile kadınların kendi durumları arasında bir yakınlık kurmasını faydalı ve eril tahakkümden çıkışın bir yolu olarak görmüştür (Donovan, 2019, ss. 397-398). Veganizmin oldukça yakın zamanda meydana çıkmış bir kavram olduğu göz önünde bulundurularak bahsedilen feminist teorisyenlerin vejetaryen kimlik geliştirmiş olmalarına dair doğrudan bir eleştiri sunmak tarihsel açıdan oldukça problemli bir yaklaşım olacaktır. Ancak görüldüğü üzere, hayvanlarla ilgili geliştirdikleri hassasiyetlerin, “tek konulu kampanyaların” içeriğiyle benzeşir biçimde yalnızca belirli hayvanların haklarının savunusunu içerdiği anlaşılmaktadır. Bu sebeple erken dönem feministlerinin neden vegan olmadığına dair bir sorgulama yapılmasa bile türcü bir bakış açısına sahip olduklarını açıkça ifade etmek mümkündür. Bunun dışında, hayvanların ve doğanın tahakküm altına alındığının fark edildiği noktada, doğa ve hayvanlar ile gerçekleştirilecek bir özdeşim halinde bunun eril tahakküme karşı koyacak bir araç olarak görülmesi söz konusudur. Hayvan sömürüsünü refah kampanyalarıyla sürdüren sermaye kurumları gibi, kadın hareketinin özneleri de hayvanlarla kurulacak bir özdeşimi ve hak savunusunu kendi haklarını genişletmek ve korumak yolunda hizmet sunduğu sürece sürdürmüşlerdir. Ekofeminizmin küresel amaçları tanımlanırken, doğal varlıkların yok edilmesinene karşı canları pahasına direnen bireylerin oluşturduğu bir eylemlilikten bahsedilir. Bu bireyler, ağaçların, toprağın bitki ve hayvan türlerinin yok edilmesine, her türdü doğal kaynağın kirletilmesine, insana ait olarak ifade edilen “toprağın” kaybına karşı hareket ederler (Tamkoç, 2012, s. 84). Buradan da görüldüğü üzere ekofeminizmin hayvanları koruma tanımı oldukça sınırlıdır. Hayvanları öldürmemeyi, nesne konumuna indirgememeyi ve her anlamda sömürmemeyi açıkça talep etmez. Ayrıca tüm doğal kaynakları kendine ait gördüğü üzere, açıkça hayvanları da hem bu kaynaklar üstündeki haklarından mahrum bırakır hem de bu kaynaklar arasına katar. Bookchin de, ekolojik feminist hareketin 1970’lerde radikal feminizmin de etkisiyle ortaya koyduğu yüksek enerjili hareketi ve hiyerarşi karşıtı tutumu destekler. Ancak güncel ekofeminist anlayışın, tanrıça kültleri, cadılık ve şifacılık gibi kadınlara ait ruhani değerleri kullanarak kadınları erkeklerden üstün bir yere konumlandırmasını sorunsallaştırmaktadır. Bu eylemin ekofeminizmin başlangıçta sahip olduğu kapsayıcı ve eşitlikçi tutumu ortadan kaldırdığını ifade eder (Bookchin, 1996, s. 9). Esasında kadınların görünür kılınma gücünü sağlayacak bir eylemlilik olarak kadınların üstün durduğu bir hiyerarşi kurmak kadın hakları savunucuları tarafından faydalı bulunabilir. Ancak görülen yaklaşımın yine insan merkezci olmasının ötesinde, hiyerarşik yapıların tümü insanların dışında kalan canlı cansız tüm oluşları yeni bir baskı mekanizması altında değersizleştirmek anlamına gelir.

Feminist, vejetaryen ve hatta vegan bireyler tarafından “Etin Cinsel Politikası adlı kitabı ile çokça atıf verilen Carol J. Adams’ın eseri, hem kuir, hem de abolisyonist vegan bakış açısıyla derinlemesine yapılacak bir inceleme ile oldukça cinsiyetçi ve türcü yaklaşımlar sunuyor görünmektedir. Bu eserin bahsedilen bireyler tarafından sıklıkla başka bireylere okumadan bile önerilecek bir konumda bulunması bu çalışmanın bakış açısıyla eleştirilmesini önemli hale sokmaktadır. Adams, kitabın tamamı boyunca insan olmayan hayvanları dişilleştirme, kadın özneleri de hayvansallaştırma temasını işler. (Adams, 2019, s. 24). Kitap boyunca bahsedilen  hayvanların özellikle  “dişil” olarak tanımlanması ve var olan  eril politikanın kadın bedeni, kadının maruz kaldığı şiddet ve travmanın yeniden üreticisi olarak sunulması, kavramın cinsiyetlenmiş bir yapıya dönüşmesine sebep olur.  Bunun yanında başka pek çok hayvanların maruz kaldığı şiddeti görünmez kılar (Mun, 2015). Sunulan vejetaryen odaklı feminist okuma, insan harici hayvanların yalnızca konuyu pekiştiren unsurlar olarak kullanıldığı ve kölelik statülerinin açıkça ifade edilmediği bir anlayışla yazılmıştır. Yani insanı merkeze almaktadır ve kuir ekolojinin talep ettiği kapsayıcılıktan uzaktır (Erdem, 2018, s. 58). Kitapta, heteronormatif sistem tarafından atanan toplumsal cinsiyet rolleri açıkça kabul edilmiş, bu normatif yapı sorgulanmak yerine anaç, ve anlayışlı kadın vejetaryen olmaya yatkın olmakla, erkekler ise ancak kadınları anlayarak vejetaryen olabilecek bir toplumsal cinsiyet rolüyle tanımlanmışlardır Ayrıca bahsedilen cinsiyetler bireylerin doğuştan atanan cinsiyetleri olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu, günümüzde de oldukça tartışmalı bir konuya varan oldukça dışlayıcı  ve fobik bir ele alış biçimidir. Adams, Amerika Birleşik Devletleri ordusunda tıp hizmeti veren James Barry’nin öldükten sonra kadın olduğunun anlaşıldığını ifade ediyor. Bu noktada bahsedilen bireyin cinsel organına bakılarak bu atama gerçekleştiriliyor ve bireyin yaşarken bulunmuş olabileceği herhangi bir beyanı hiçe sayılıyor (Adams, 2019, s. 310-311).  Ayrıca Adams’ın insan olmayan hayvanların, mülk statüsünden bağımsız olarak cinsiyetsiz bir zamirle tanımlanıyor oluşunu da sorunsallaştırdığı ve cinsiyetsiz olarak tanımlanmalarının onlar için ötekileştirme sebebi olduğunu ifade ettiği görülmektedir (Adams, 2019, s. 138-139). Savaş ve savaşın sebeplerinin sunulduğu kısımda da yine kadınların et yemeyen barışçıl ve anaç bir yere konumlandırıldığını, buna karşın erkeklerin et yiyeni militer ve savaş yanlısı bir noktaya konumlandırıldığını görüyoruz (Adams, 2019, s. 252).  Böylece toplumsal cinsiyete dayalı ikili kalıp yargılar yeniden üretiliyor. Adams’ın özellikle anaerkil vejetaryen döneme ait fikirlerinin eleştirilmesi kısmında ise karşımıza yine ikili cinsiyetler üzerine kurulu, yalnızca egemen “cinsiyetin” değiştiği, bununla birlikte hayvan yeme eylemi bulunmasa bile sütünün, gücünün, yününün kullanıldığı bir dönem tasvir ediliyor (Adams, 2019, s. 315). Adams, başka bir çalışmasında da yerleşmiş hayvan katliamlarının varlığından ve etkilerinden uzun uzun bahsetmekle birlikte çözüm önerisi olarak bilinç geliştirme eylemleri düzenleyerek başka bireylerin et yemesini önleme fikrini sunar (Adams, 2021, s. 322).

 

5. Sonuç Yerine

Konuya dair Türkçe literatür özellikle kuir olarak kendini ifade eden bireylerin pek çoğunu  göz ardı etmektedir. Benzer biçimde, özellikle hayvan hakları mücadelesinden bahseden çalışmalar olsa da, hayvanların birey olarak sayıldığı ve her türlü tüketim ve nesneleştirilme eylemlerinden kurtarılmalarını savunan fikirler içeren akademik çalışmalar da oldukça sınırlı düzeydedir. 

Kadın hareketi ve LGBTI+ hareketi, insan olmayan hayvanlara dair ötekileştirmelerin yanında çeşitli özne gruplarına dair de ötekileştirici olabilmektedir. Kadın hareketinin içerisinde çeşitli grupların trans oluşlara ve bireylerin herhangi bir beyanına bakarak kapsayıcı olmaya başlaması gerekmektedir. Kuir öznelerin veyahut trans oluşların atanmış cinsiyeti erkek olan üyelerinin çeşitli avantajlardan yararlanarak büyüdüklerini iddia etmek;  kalıplaşmış “erkeklik” davranışlarını sergilemediği için zorbalık, intihara sürüklenme ve öldürülme gibi durumlara itilen kuir özneleri görünmez kılmak ve bir grup insana dair üretilen şiddete ortak olmak demektir. LGBTI+ hareketi de özellikle kendi içerisinde bulunan herhangi bir grubun diğerinden daha görünür olmaması gerektiğini ve bu oluşun kapsadığı tüm bireylerin eşit söz alabildiği ve eşit derecede görünür olabildiği bir anlayış geliştirmeye çabalamalıdır. Bahsedilen alana dair çalışmaların arttırılması hem farklı araştırmacıların bu konular üzerine fikir yürütmesine katkı sunacak, hem de farklı bakış açılarından akademik üretimler ortaya çıkararak bahsedilen sahayı zenginleştirecektir.

İnsan olmayan hayvan özneleri ve kuirliğin içerisinde bulunan ve tanımlanması noktasında akademik olmayan çalışmalarda bile neredeyse hiç bilgi bulunmayan kuir oluşlar bu çalışmalar yoluyla görünür kılınmalıdır ve bireylerin kendi oluşlarını kavrayabilecekleri kavramlar sunulmalıdır.

Tahakküm altında bulundurulan çeşitli insan gruplarını ele alan çalışmaların, insan olmayan hayvan özneleri birer nesne konumuna indirgemesi, bu özneler üzerinde uygulanan her türlü şiddet eylemini pekiştirici dili tekrar tekrar kullanması ciddi bir sorundur. Bu durum göz önünde bulundurularak insan olmayan hayvanları kapsayan çalışmalar veya bu öznelerin herhangi bir niteliği ile daha aşağı olduğuna dair bir dil kullanan çalışmalar kendilerini güncellemelidir. Toplumda çok çeşitli gruplar ve oluşlar şiddete ve tahakküme maruz bırakılmaktadır. Kapsayıcı ve eşitlikçi bir anlayış başka ezilen öznelerin başka ezilen öznelere dair tahakküm uygulayan dil ve davranışlardan uzak durması ve kendileri için mücadele ederken bunlar için de mücadele etmeleri sonucu ortaya çıkarılabilecektir.

Ezilen, göz ardı edilen, konuşmasına izin verilmeyen ve dinlenme fırsatı olmayan öznelerin hepsine ulaşabilmek akademik sahada yürütülecek yeni çalışmaların başlıca hedeflerinden olmalıdır. Konuşulabilir özneler olarak örneğin kuir özneler, ne yerli, ne uluslararası literatürde yeterince görünür olmayan bireyler olarak hikayeleri dinlenmesi gereken özneler arasındadır. Kendi deneyimlerini paylaşamayan örneğin insan olmayan hayvanlar gibi özneler ile ilgili ise yapılacak çalışmalarda bu bireylerin yeniden travmalara maruz bırakılması engellenmeli, herhangi bir deney ve gözlem sonucunda insan olmayan hayvan bireylerin durumlarını anlatan insan merkezci ve kibirli çalışmalardan kaçınılmalıdır.

 

DOĞA BAYRAKTAR

Toplumsal Cinsiyet Staj Programı

 

 

KAYNAKÇA

 Adams, C. J. (2019). Etin Cinsel Politikası—Feminist—Vejeteryan Eleştirel Kuram (4. bs). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.

Adams, C. J. (2021). Ne Adam Ne Hayvan Feminizmin ve Hayvanların Savunulması (S. D. Karali, Çev.). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.

Altınal, B. E. (2020, Temmuz 1). Veganlığın Öncüleri: Kısa Bir Tarihçe. Geliş tarihi 26 Ocak 2021, gönderen Vegan Abolisyon website: https://medium.com/veganabolisyon/veganlığın-öncüleri-kısa-bir-tarihçe-ff4a26b6e5a9

Altınal, Berk Efe. (2015, Ekim 20). Zarardan Kaçınma Yaklaşımı ve Abolisyonist Haklar Yaklaşımı. Geliş tarihi 28 Ocak 2021, gönderen Abolisyonist Vegan Hareket website: https://abolisyonistveganhareket.org/post/131530053276/zarardan-kaçınma-yaklaşımı-ve-abolisyonist-haklar

Arons, W. (2012). Queer Ecology/  Contemporary Plays. Theatre Journal, 64, 565-582.

Avcil Ceren. (2020). Kesişimsellik: Feminizmde Kapsam Genişlemesine Doğru. E-Şarkiyat İlmi Araştırmaları Dergisi, 12, 1290-1312.

Aytekin, M. (2015, Eylül 11). Ekoloji neden LGBT hareketinin gündeminde olmalıdır? Geliş tarihi 27 Ocak 2021, gönderen Kaos GL – LGBTİ+ Haber Portalı website: https://kaosgl.org/gokkusagi-forumu-kose-yazisi/ekoloji-neden-lgbt-hareketinin-gundeminde-olmalidir

Berktay, F. (2012). Ekofeminizm ya da Yüreğin İyimserliği. Kadın Araştırmaları Dergisi, 73-76.

Bladow, K. (2013). America Goes Green: An Encyclopedia of Eco-friendly Culture in the United States. Içinde K. K. White & L. A. Duram (Ed.), America Goes Green: An Encyclopedia of Eco-friendly Culture in the United States: C. II. ABC-CLIO.

Bookchin, M. (1996). Toplumsal Ekolojinin Felsefesi Diyalektik Doğalcılık Üzerine Denemeler (R. G. Öğüdül, Çev.). İstanbul: Kabancı Yayınevi.

Bora, A. (2017, Mart 21). Kesişimsellik. Geliş tarihi 26 Ocak 2021, gönderen Birikim website: https://birikimdergisi.com/haftalik/8225/kesisimsellik

Catriona, S. (2015). Queer Ecology. İçinde J. Adamson, W. A. Gleason, & D. N. Pellow (Ed.), Keywords for Environmental Studies. New York: New York University Press.

Derrida, J. (2006). Gün Doğmadan: Elisabeth Roudinesco ile Konuşma. İstanbul: Dharma Yayınları.

Donovan, J. (2019). Feminist Teori (12. bs). İstanbul: İletişim Yayınları.

Erdem, U. (2018). Veganlık, İnsan Harici Haycanların Hakkını Savunmaktır. Kaos GL Dergisi: Türcülük, (158), 45-51.

Foucault, M. (2007). Cinselliğin Tarihi (2. bs; H. Uğur Tanrıöver, Çev.). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.

Francione, G. L. (2014a, Şubat 12). İnsan Hakları ve Hayvan Hakları: Mükemmel Birliktelik. Geliş tarihi 28 Ocak 2021, gönderen Abolisyonist Vegan Hareket website: https://abolisyonistveganhareket.org/post/76434690030/insan-hakları-ve-hayvan-hakları-mükemmel

Francione, G. L. (2014b, Mart 31). Abolisyonistlerin İnsan Hakları Hakkında Bir Görüşleri Var mı? Elbette Var. Geliş tarihi 28 Ocak 2021, gönderen Abolisyonist Vegan Hareket website: https://abolisyonistveganhareket.org/post/81306218982/abolisyonistlerin-insan-hakları-hakkında-bir

Francione, G. L. (2014c, Haziran 24). Heteroseksizm Farklı mı? (B. E. Altınal, Çev.). Geliş tarihi 28 Ocak 2021, gönderen Abolisyonist Vegan Hareket website: https://abolisyonistveganhareket.org/post/89744202111/heteroseksizm-farkl-m

Francione, G. L. (2020, Haziran 8). İnsan ve İnsan Harici Kişilere “Hayvan Gibi” Davranmak (G. Özen Gürkan, Çev.). Geliş tarihi 28 Ocak 2021, gönderen Abolisyonist Vegan Hareket website: https://abolisyonistveganhareket.org/post/619833458914689025/insan-ve-insan-harici-kişilere-hayvan-gibi

Mellor, M. (1997). Feminism&Ecology. New York: New York University Press.

Merchant, C. (1983). Death Of Nature. New York: HarperCollins Publishers.

Mies, M., Bennholdt-Thomsen, V., & Von Werlhof, C. (2014). Son Sömürge Kadınlar (2. bs). İstanbul: İletişim Yayınları.

Morton, T. (2010). Guest Column: Queer Ecology. PMLA/Publications of the Modern Language Association of America, 125, 273-282.

Mun, Z. (2015, Ekim 17). Eleştirinin Eleştirisi: Etin Cinsel Politikasındaki Yanlışlık. Geliş tarihi 28 Ocak 2021, gönderen Abolisyonist Vegan Hareket website: https://abolisyonistveganhareket.org/post/132032051186/eleştirinin-eleştirisi-etin-cinsel

Özdemir, H., & Aydemir, D. (2019). Ekolojik Yaklaşımlı Feminizm/Ekofeminizm Üzerine Genel bir Değerlendirme: Kavramsal Analizi, Tarihi Süreci ve Türleri. Akdeniz Kadın Çalışmaları ve Toplumsal Cinsiyet Dergisi, II, 261-278.

Plumwood, V. (2017). Feminizm ve Doğaya Hükmetmek (2. bs). İstanbul: Metis Yayınları.

Ryan, D. (2019). Hayvan Kuramı Eleştirel Bir Giriş (A. Alkan, Çev.). İstanbul: İletişim Yayınları.

Sarıgöl, P. (2013). Kesişimsellik Teorisi Bağlamında Kadın Deneyimleri: Almanya’daki Türkiyeli Göçmen Kadınlar (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Ankara Üniversitesi, Ankara.

Sbicca, J. (2012). Eco-queer movement(s) Challenging heteronormative space through (re)imagining nature and food. European Journal of Ecopsychology, 33-52.

Tamkoç, G. (2012). Ekofeminizmin Amaçları. Kadın Araştırmaları Dergisi, 77-84.

Üzel, E. (2006). Feminizm ve Doğa Ekseninde Ekofeminizm (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Ankara Üniversitesi, Ankara.

Haftalık Balkan Bülteni / 19-21 Nisan

0

 

Arnavutluk

 

Başkan Meta, “Vatra” temsilcilerini makamında kabul etti

  • Arnavutluk Devlet Başkanı Ilir Meta, geçtiğimiz 20 Nisan Salı günü Elmi Barisha liderliğindeki ABD Pan-Arnavutluk kuruluşu olan ‘Vatra’ya ev sahipliği yaptı.
  • Vatra lideri Elmi Barisha toplantı esnasında, Arnavut diasporasının 25 Nisan seçimlerinde adil ve sorunsuz bir sürecin yürütülmesini istediğini dile getirdi.

 

Kaynak: Albanian Daily News

Tarih: 20.04.2021

 

     Pazar günkü oylara her kim dokunursa Arnavutluk’un düşmanıdır!

  • Arnavutluk Devlet Başkanı Ilir Meta geçtiğimiz 21 Nisan Çarşamba günü verdiği demeçte, “her kim pazar günkü parlamento seçimlerini manipüle etmeye çalışırsa Anayasaya düşmanı olarak muamele görecektir”
  • Ilir Meta, aynı zamanda tüm vatandaşların Arnavutluk’un bu tarihi seçimlerinde kararlı ve sakince oy kullanmaları gerektiğini belirtti.

 

Kaynak: Albanian Daily News

Tarih: 21.04.2021

 

Bosna Hersek

 

     Saraybosna Belediye Başkanı ve Sattler bir araya geldi

  • Bugün Saraybosna Belediye Başkanı Benjamina Karić, ülkenin Avrupa Birliği Heyeti Başkanı Johann Sattler tarafından ziyaret edildi.
  • İşin şeffaflığıyla, mali projelerin yönetimini oluşturarak şehir içerisindeki çalışmalarda Avrupa standartlarını oluşturmanın öncelikli hedefleri olduğundan bahsedildi.
  • Johan Sattler’in ziyareti ve Avrupa Birliği BH Delegasyonu ile iş birliğinin önemi vurgulandı.

 

Kaynak: Dnevni Avaz

Tarih: 20.04.2021

 

    Turkoviç Bosna Hersek’in konsolosluklarına talimat gönderdi

  • Bosna Hersek (BH) Bakanlar Kurulu Başkan Vekili ve BH Dışişleri Bakanı Bisera Turkovic, BH’nin uluslararası alanda tanınan ve egemen bir devlet olduğunu belirtmiş ve BH’nin sınırlarını değiştirme fikrini desteklenmesinin demokratik ilkeler ile insan haklarına aykırı olduğunu söylemiştir.
  • BH’nin toprak bütünlüğünün sorgulanması, uluslararası hukuki statüsü ve konumunun ciddi ihlali olduğu BH Dışişleri Bakanı tarafından duyurulmuştur.
  • Talimatları arasında BH’nin ve yasal kurumlar ile süreçleri hakkında olabildiğince doğru, kesin ve güvenilir bilgilerin sunulması gerektiğini vurgulamıştır.
  • Ayrıca BH’nin uluslararası alanda tanınan sınırlarının sürekliliğini reddeden herhangi kötü niyetli bir fikrin, son yirmi yılda elde edinilen ilerlemeyi tehlikeye attığına ve vatandaşlara büyük zararı olacağına da değinmiştir.

 

Kaynak: Oslobodenja

Tarih: 21.04.2021

 

  •           Sırp Cumhuriyeti

 

      Dodik: “Sırp Cumhuriyeti Savaş İstemiyor”

  • Milorad Dodik, basın mensuplarına yaptığı açıklamada savaş istemediklerini, böyle bir düşüncelerinin ise asla olmadığını ve Hırvat ve Boşnak temsilcileri görüşmeye davet ettiğini söyledi.
  • Dodik, müzakerelerin amacının hem tarafları hem de kurucu halkları memnun edecek dengeli bir çözüm bulmak olduğunu söyledi.
  • Bakir İzetbegovic’in yaptığı açıklamayı talihsiz bulduğunu ve kendi taraflarınca hoş karşılanmadığını belirtti

 

Kaynak: Rtrs

Tarih: 20.04.2021

 

     Sırp Cumhuriyeti Tahvilleri Londra Borsası’nda Satıldı

  • Milorad Dodik, Sırp Cumhuriyeti tahvillerinin Londra Menkul Kıymetler Borsası’nda 300 milyon avroluk tahvillerin satıldığını açıkladı.
  • Dodik gazetecilere verdiği demeçte, “Bu Sırp Cumhuriyeti vatandaşları için iyi bir haber. Elde edilen bu miktarı maaşları ve bazı projeler için kullanmaya yönlendireceğiz.”

 

Kaynak: Vijesti Srpske

Tarih: 20.04.2021

 

    Bulgaristan

 

Bulgaristan ITN (There Is Such A People) ve DB ( Democrats for a Strong Bulgaria), önerilen hükümet konulu müzakereler için GERB davetlerini reddetti

  • Bulgaristan’ın iki siyasi partisi ITN ve DB 21 Nisan’da GERB tarafından yapılan hükümet kurma teklifini geri çevirdiler.
  • Ulusal Meclis’te en büyük ikinci parti olan ITN, GERB hükümet kuramaz ise hükümet kurma hakkına sahip diğer partidir.
  • Eğer hükümet kurulamaz ise Anayasa Cumhurbaşkanına kendi seçtiği herhangi bir gruba üçüncü vekalet verme hakkı tanıyor. Bu üç aşama başarısız olur ise Radev, Ulusal Meclis’i feshedecek. Bakıcı hükümet atayarak parlamento seçimleri için yeni tarih belirlenecek.

 

Kaynak: Sofia Globe

Tarih: 21.04.2021

 

     Rusya, İki Bulgar Diplomat Persona Non Grata İlan Edildiğini Açıkladı

  • 20 Nisan Salı günü Bulgaristan Rusya Büyükelçisi Atanas Kast’ın, Rusya Dışişleri Bakanlığı’nı ziyaret etti. Sofya’dan ihraç edilen iki Rus diplomatı ile ilgili yeni gelişmeler gerçekleşti.
  • Moskova hükümeti, iki Rus diplomatın ihraç edilmesine karşılık olarak Bulgaristan’ın Moskova büyük elçiliğinin iki çalışanını persona non grata ilan edildiğini bildirdi.

 

Kaynak: Sofia News Agency

Tarih: 20.04.2021

 

Hırvatistan

 

    Glavas: ’16 yıldır adaletin rehinesiydim’

  • Branimir Glavaš, 21 Nisan Çarşamba günü Osijek’te yaptığı açıklamada, artık Slavonya ve Baranja Hırvat Demokratik İttifakı’nın (HDSSB) başkanı olmadığını ve 16 yıldır Hırvat yargı organının siyasi rehinesi olduğunu bildirdi. Bu durumun ağırlığı ile daha fazla baş edemeyeceği için emekli olması gerektiğine inandığını da ekledi.
  • Ona göre, yargıdaki durumdan en çok sorumlu olan yönetim organında reform gerçekleştirilmeden sistem düzelmeyecektir.
  • İstifa etmesiyle koltuğu 90 gün kadarlık bir süre için partinin komisyon üyesi Ivica Završki tarafından devralınacaktır. Bu sürenin bitiminden sonra, Završki, yeni bir liderin seçileceği partinin Parlamentosu’nu toplamakla yükümlüdür.

 

Kaynak: RTL.hr

Tarih: 20.04.2021

 

     Muhalefet Beroš’u devirmeye doğru ilerliyor, iktidar partisi ona destek veriyor: Sağlık Bakanı’nın kaderi nedir?

  • Hırvat Demokratik Birliği (HDZ), parlamento toplantısından sonra ortakların birleştiğini ve Bakan Beroš’un güvende olduğunu iddia edilmektedir.
  • Parlamento içerisinde ki muhalefetin de kabul etmesiyle Sağlık Bakanı Vilija Beroš’u geri getirmek için harekete geçme kararı alındı. Sağlık sisteminde oluşan durumlar hakkında kendi başına düşünmesi için ona birkaç gün vereceklerini söylüyorlar.

 

Kaynak: RTL.hr

Tarih: 21.04.2021

 

    Karadağ

 

     Dyukanoviç: Sırp Ortodoks Kilisesi ile Yapılan Anlaşma Hakkında Halk Bilgilendirilmeli

  • Karadağ Cumhurbaşkanı Milo Dyukanoviç’e göre, Karadağ halkı Sırp Ortodoks Kilisesi (SOC) ile yapılan temel anlaşmanın içeriği hakkında bilgilendirilmeli.
  • Djukanoviç, “Devlet ile başka bir dini cemaat arasındaki anlaşmayı imzalama prosedürüne yaklaşıyoruz.”
  • Karadağ’da yeni hükümetin aldığı her karar ve attığı her adım muhalefet lider Dyukanoviç tarafından takip edilmekte.

 

Kaynak: Mina News


Tarih: 21.04.2021

 

     Karadağ, Sırp Ortodoks Kilisesi ile Anlaşma İmzalayacak

  • Başbakan Zdravko Krivokapiç’in 18 Nisan Pazar günü yaptığı açıklamada devletin Sırp Ortodoks Kilisesi ile ‘temel bir anlaşma’ imzalayacağını söyledi.
  • Söz konusu kilise cemaati, Karadağ’ın mevcut en büyük dini cemaati niteliğini taşımaktadır.
  • Karadağ Adalet, İnsan ve Azınlık Hakları Bakanı Vladimir Leposaviç geçtiğimiz günlerde temel anlaşmanın hazır olduğundan bahsetmişti.
  • Söz konusu anlaşma kilise ve hükümet temsilcileri tarafından imzalanacak. Yetkililer bu sözleşmenin geçmişteki adaletsizlikleri düzelteceğini ve Kiliseye diğer dini topluluklarla aynı hakları vereceğini söyledi.

 

Kaynak: Balkan Insight

Tarih: 19.04.2021

 

Stankovic: Kanunda Kabul Edilemez Değişiklikler

  • Karadağ Yüksek Devlet Savcısı Ivica Stankovic, savcılık teşkilatının görmezden gelindiğini ve önerilen çözümlerin kabul edilemez olduğunu söyledi.
  • Stankovic’e göre önerilen değişiklikler Karadağ ulusal çıkarları lehine bir sürecin başlamasına sebebiyet verecek.
  • Önerilen çözümler arasında emekli aylığı, engellilik ve çalışma yasalarından muaf olma gibi maddeler mevcut.

 

Kaynak: Mina News

Tarih: 19.04.2021

 

   Kosova

 

     Kurti: “Slovakya Kosova’yı Tanımalı”

  • Kosova Başbakanı Albin Kurti ile Kosova’daki Slovakya Cumhuriyeti İrtibat Bürosu Başkanı Rastislav Kostilnik görüşme gerçekleştirdi.
  • Kurti, Kosova’nın vize serbestisi sürecine verdiği destekten dolayı teşekkür ederken, Slovakya’nın Kosova’yı tanıması yönündeki isteğini tekrarladı.
  • Kosova’nın uluslararası örgütlere üyelik için Slovakya’dan destek talep edebileceğini de söyledi.

 

Kaynak: Kosova Haber

Tarih: 19.04.2021

 

     Sırbistan ve Kosova’nın Karşılıklı Tanınması

  • Başkan Joe Biden, Sırbistan ile ilişkilerin normalleşmesinin Kosova için çok önemli olduğuna inandığını söyledi.
  • Osmani’ye gönderdiği kutlama mektubunda, “Washington, Sırbistan ve Kosova arasında verimli bir diyalog ve nihayetinde karşılıklı tanımaya dayalı bir normalleşme anlaşması yoluyla kalıcı barışı sağlama çabalarını desteklemeye devam edecek.”
  • Pandemi konusunda ise üretilen aşıların sayısı arttıkça, Kosova Cumhurbaşkanı ile de temas halinde olacağını belirtti.

 

Kaynak: Aljazeera

Tarih: 20.04.2021

 

 

     İki Lider Doğrudan Bir Araya Gelmeyecek

  • Sırbistan Cumhurbaşkanı Aleksandar Vučić ve Kosova Başbakanı Albin Kurti, AB yetkilileriyle görüşmek için Brüksel’e gidecek.
  • Kurti’nin ofisi, Koha Ditore gazetesine verdiği demeçte Başbakan Kurti ile Vučić arasında görüşme olmayacağını bildirdi.
  • Vučić: “Herhangi bir baskı beklemiyorum, Sırbistan için önemli ve yapıcı görüşmeler bekliyorum.”

 

Kaynak: Balkan Insight

Tarih: 21.04.2021

 

     Kuzey Makedonya

 

     Osmani: Bulgaristan ile olan anlaşmazlık için daha mantıklı yaklaşımlara ihtiyacımız var

  • Dışişleri Bakanı Bujar Osmani, Bulgaristan Cumhuriyeti ile aralarındaki mesele ve anlaşmazlığın üzerine üye devletlerin tutumlarını açıklamanın çok önemli olduğunu vurguladı ve sonunda kararın tüm ülkelere ait olacağını söyledi.
  • Seçim sonrasında iki ülkede de yüz yüze oturularak daha rasyonel konuşabileceklerini ifade edildi.
  • İletişimin devam edebilmesi için kurumların bir an önce oluşturulmasının altını çizen Osmani: “Anlaşmanın uygulama dinamiklerinin tarafsız bir değerlendirmesini yapmayı amaçlayan Hükümetlerarası Komisyonu’nun toplanması için resmi bir davet gönderdim.”

                                                                                        

Kaynak: TIME.mk

Tarih: 20.04.2021

 

     Meclis, gündemdeki maddeleri konuşarak bazı kararlar aldı

  • 92 milletvekilinin oy kullanmasıyla Meclis, göçmenlerin artan giriş ve geçişinin pandeminin oluşturduğu sağlık riskinden dolayı güney ve kuzey sınırında bir kriz durumu ilan ederek, halkı koruma kararı aldı.
  • Bu kararın oylanması, dün Savunma ve Güvenlik Komitesinde oybirliği ile kabul edilmesinin ardından geldi.
  • Ayrıca, Lübnan’daki Birleşmiş Milletler Lübnan Geçici Görev Gücü’ne uluslararası operasyonuna katılmaları için ordu mensuplarının gönderilmesine karar verildi.
  • Vatandaşların özel hastanelerde ödeyecekleri miktarı sınırlandıran ve kriz zamanlarında personelin kamudan özel sağlığa transferini yasaklayan Sağlık Hizmetleri Kanunu’nda önerilen değişiklikler de konuşulanlar arasında yer almaktadır.

 

Kaynak: TIME.mk

Tarih: 21.04.2021

 

Sırbistan

 

     Sırbistan Cumhurbaşkanı, Batı Balkanlar’da Sınırları Revize Etme Fikrini Reddediyor

  • Sırbistan Cumhurbaşkanı Aleksandar Vuciç, 19 Nisan’da düzenlediği basın toplantısında, ülkesinin Kosova’nın bağımsızlığını tanıyacağı ve buna karşılık Sırp Cumhuriyeti’ni ilhak edeceği Batı Balkanlar’daki sınırları değiştirme fikrini reddetti.
  • Bu tür fikirlerin kendisi için kabul edilemez olduğunu belirtti. “Bosna Hersek’in bölünmesi olmayacak. Bosna topraklarına ihtiyacımız yok “

 

Kaynak: Regnum.ru

Tarih: 20.04.2021

 

     Sırbistan’ın ABD Büyükelçisi: Belgrad, Kosova ve Metohija’da “gerçekçi” davranıyor

  • Sırbistan, güney ucundaki durumun “gerçekliğinin tamamen farkında” ancak Kosova ve Metohija için Sırp ve Arnavut taraflarına eşit şekilde uyacak “adil bir çözüm” bulunması gerektiğine inanıyor.
  • Curiç, Sırpların Kosova’yı “ulusal kimliklerinin beşiği” olarak algıladıklarını ve “bölgeyi kendi topraklarının bir parçası olarak gördüklerini” hatırlattı. Yine de Sırbistan diyaloga açıktır.
  • Sırbistan’ın ABD Büyükelçisi, Başbakan Albin Kurti göreve başlar başlamaz Belgrad ile diyalogun önceliği olmadığını söylediği için ayrılıkçı Kosova’nın yeni hükümetiyle işbirliği yapmanın zor olacağına inanıyor.
  • Curiç, “Bunun öyle bir şekilde yapılmasını istiyoruz ki, sonunda tarafların hiçbiri kendini dışlanmış hissetmeyecek, böylece her iki tarafın istekleri en azından kısmen tatmin olacak. Bu kolay bir iş değil.” diye ekledi.

 

Kaynak: Regnum.ru

Tarih: 21.04.2021

 

Yunanistan

 

     Yunanistan Başbakanı Kiryakos Mitsotakis ve Kıbrıs Cumhurbaşkanı  Nikos Anastasiades  Cenevre’de Yapılacak Kıbrıs Konulu Toplantı Öncesi Atina’da Bir Araya Geldi

  • Yunanistan, Kıbrıs’ın etnik açıdan bölünmüş ada ülkesinin Cumhurbaşkanı, önümüzdeki hafta İsviçre’de yapılacak gayri resmi görüşmelerden önce Çarşamba günü Yunanistan’ın başbakanı ile bir araya geldi.
  • Cenevre görüşmelerine Kıbrıslı Türkler ve Kıbrıslı Rumlardan temsilciler, üç garantör güç Yunanistan, Türkiye ve Birleşik Krallık ve Birleşmiş Milletler katılacak. Adanın on yıllardır süren bölünmüşlüğünü çözmeyi amaçlayan müzakerelerde üç yıldan fazla bir aradan sonra geliyorlar.
  • Kıbrıs Cumhurbaşkanı Nikos Anastasiades, Cenevre toplantısını BM Genel Sekreteri Antonio Guterres’in resmi barış görüşmelerini yeniden başlatmak için yeterli ortak zemin olup olmadığını değerlendirmesine izin verecek “önemli yeni bir çaba” olarak nitelendirdi.

 

Kaynak: The Associated Press

Tarih: 21.04.2021

 

     Yunanistan, Suudi Arabistan’a Patriot Hava Savunma Sistemi Sağlayacak

 

  • Yunanistan Dışişleri Bakanı Nikos Dendias gazetecilere yaptığı açıklamada, Yunanistan’ın Suudi Arabistan’a Patriot hava savunma sistemi ödünç vermek için bir anlaşma imzaladığını söyledi.
  • Anlaşma, Bakan Dendias ve Savunma Bakanı Nikos Panagiotopoulos’un üst düzey Suudi Arabistan yetkilileriyle bir araya geldikleri Riyad ve Jedda’ya yaptıkları ziyaret sırasında imzalandı. Yunanistan Dışişleri Bakanı Yunan gazetecilere, ziyaretin önemli olduğunu söyledi.
  • Bunun, Körfez ülkeleriyle işbirliği ve Batı enerji kaynaklarının daha geniş güvenliğine katkımız açısından ülkemiz için önemli bir ilerleme olduğunu düşünüyorum. Bakan Dendias, ana odağı ülkemiz ile Körfez ülkeleri arasındaki bağları güçlendirmek olan Yunan dış politikasının bir adım daha attığını düşünüyorum ”dedi.

 

Kaynak : Greek Reporter

Tarih : 21.04.2021

 

 

     Yunanistan, Fransız Araştırma Gemisi Üzerinden Türkiye’ye Sınır Koydu

 

  • Diplomatik kaynaklar Çarşamba günü, Ankara’nın bir Fransız araştırma gemisinin Yunanistan’ın yetki alanı altındaki bir deniz bölgesinde faaliyetine tepki göstermesi sonrasında Yunanistan’ın Türkiye’ye sınır koyduğunu söyledi.
  • Geçen Cuma, Ankara’nın Yunanistan ve Fransa büyükelçilerini Yunanistan-Mısır deniz sınırlandırma anlaşmasında belirlenen sınırlar dahilinde bir deniz alanında L’Atalante gemisinin planlanan bilimsel araştırmasını protesto etmek için çağırmasının ardından iki Ege komşusu arasında gerilim yükseldi.
  • Salı günü, Yunanistan Dışişleri Bakanlığı sözcüsü, L’Atalante’nin Yunan yargısı altındaki bir bölgede faaliyet gösterdiğini doğruladı.

 

Kaynak : Ekathimerini

Tarih :21.04.2021

 

     Dış Aktörlerin Gözünden Balkanlar

 

Rusya, Bulgaristan’ın İki Diplomatını ‘İstenmeyen Kişi’ İlan Etti

  • Bulgaristan’ın geçen ay ülkeden iki Rus diplomatı sınır dışı etmesine karşılık alınan karar gereği, Bulgar diplomatlar ülkeyi 72 saat içinde terk edecek.
  • Rusya Dışişleri Bakanlığından yapılan açıklamada, Bulgaristan’ın Moskova Büyükelçisi Atanas Krıstin’in Bakanlığa çağrılarak nota verildiği bildirildi.
  • Büyükelçilikteki iki diplomatın “istenmeyen kişi” ilan edildiği aktarılan açıklamada, diplomatlara Rusya’yı terk etmeleri için 72 saat verildiği ifade edildi.
  • Açıklamada, “Bu önlem, bu yıl martta Bulgar tarafının, Rusya’nın Sofya Büyükelçiliğindeki iki çalışanını gerekçesiz şekilde ‘istenmeyen kişi’ ilan etmesine karşı cevap niteliğindedir.” ifadelerine yer verildi.

 

Kaynak: Time Balkan

Tarih: 20.04.2021

 

     AB, Batı Balkanlar’a 651 Bin Doz Kovid-19 Aşısı Gönderecek

  • Avrupa Birliği (AB), Batı Balkan ülkeleri Arnavutluk, Bosna Hersek, Kosova, Sırbistan, Kuzey Makedonya, Karadağ ve Sırbistan’a toplam 651 bin doz yeni tip koronavirüs (Covid-19) aşısı gönderecek.
  • Komisyondan yapılan açıklamada, aşıların AB’nin mali kaynağıyla temin edileceği ve Avusturya tarafından teslim edileceği bildirildi.
  • Bosna Hersek’e 214 bin, Arnavutluk’a 145 bin, Kuzey Makedonya’ya 119 bin, Kosova’ya 95 bin, Karadağ’a 42 bin ve Sırbistan’a 36 bin doz aşı gönderileceği ifade edildi.
  • Aşıların teslimatının Mayıs ayında başlayıp Ağustos’a kadar sürmesi planlanıyor.

 

Kaynak: Balkan News

Tarih: 20.04.2021

 

 Yunanistan’dan Suudi Arabistan’a Patriot Bataryası Verilecek

  • Yunanistan’ın ABD’den satın aldığı Patriot hava savunma bataryalarından birinin Suudi Arabistan’a verilmesi konusunda Yunan ve Suudi dışişleri bakanları arasında anlaşma imzalandığı bildirildi.
  • Yunanistan Dışişleri Bakanı Nikos Dendias, Riyad’da yaptığı açıklamada söz konusu anlaşmayı Suudi Arabistan Dışişleri Bakanı Prens Faysal bin Ferhan ile imzaladığını belirtti.
  • Yunanistan Savunma Bakanı Nikos Panagiotopoulos ile Suudi Arabistan’ı ziyaret eden Dendias, Riyad’da Suudi yetkililerle olan temasları kapsamında ayrıca Yunanistan ve Körfez İşbirliği Konseyi ile de bir anlaşma imzaladığını bildirdi.
  • Panagiotopoulos, “Bu çerçevede hava kuvvetlerimize ait bir Patriot savunma sistemi, yakın gelecekte Suudi Arabistan topraklarında konuşlandırılacak ve faaliyete geçecek.” ifadelerini kullandı.

 

Kaynak: Sputnik News

Tarih: 21.04.2021

   

 Almanya Dışişleri Bakanı Kosova’yı Ziyaret Ediyor

 

  • Almanya Dışişleri Bakanlığı’nın Berlin’de yaptığı açıklamaya göre, Almanya Dışişleri Bakanı Heiko Maas 22 Nisan perşembe günü Kosova’yı ziyaret edecek.
  • Dışişleri Bakanlığı sözcüsü Maria Adebahr tarafından yapılan açıklamada, Bakan Maas’ın Sırbistan ve Kosova yetkilileriyle ilişkilerin normalleşmesi ve diyalog konusunun görüşüleceğinin altı çizildi.

 

Kaynak: Kosovaport

Tarih: 21.04.2021

 

Biden’den Osmani’ye Tebrik Mektubu

 

  • Amerika Birleşik Devletleri Başkanı Joe Biden, Kosova Cumhurbaşkanı Vjosa Osmani’nin yeni görevini mektupla kutladı.
  • Mektupta Başkan Biden, iki ülke arasındaki ilişkiye ve ortak değerlere dayanan ileriye dönük stratejik ortaklığa dikkat çekti. Hukukun üstünlüğünün güçlendirilmesi, yolsuzlukla mücadele, azınlıklar ve dini toplulukların korunması, Covid-19 pandemisi ile mücadele, ekonomik kalkınma ve sürdürülebilir bir enerji geleceği gibi konulara öncelikle ağırlık verileceğine işaret etti.
  • Ayrıca Biden’ın mektubunda Kosova-Sırbistan diyaloğunun da destekleneceği ifade edildi.

 

Kaynak: Kosova Haber

Tarih: 20.04.2021

 

     Türkiye Kuzey Makedonya Ordusuna Üniforma Bağışı Yaptı

  • Türkiye, Başkent Üsküp’te yapılan törende Kuzey Makedonya ordusuna 7 bin 400 adet üniforma bağışında bulundu.
  • Törene Kuzey Makedonya Savunma Bakanı Radmila Şekerinska ve Türkiye Üsküp Büyükelçisi Hasan Mehmet Sekizkök de katıldı.
  • Bakan Şekerinska bu bağışın Türkiye’nin yıllardır sunduğu desteğin sadece küçük bir parçası olduğunu belirtirken, Büyükelçi Sekizkök Türkiye’nin Kuzey Makedonya ordusuna her türlü desteği sağlamayı sürdüreceğini ifade etti.

 

Kaynak: Anadolu Ajansı

Tarih: 21.04.2021

 

HAZIRLAYANLAR: Aybüke Koçak, Didem Şimşek, Dilara Nesrin Bulut, Dilek Keçeci, Ece Sumru Güvemli, Elifnur Ayhan, Hatice Deniz Hızal, Hilal Yel, İleyna Savuk, Melisa Agoviç, Rümeysa Güner, Şamil Orhan

 TUİÇ Balkan Stajyerleri

 

Birleşmiş Milletlerin Terörizme Bakış Açısı: 2001 Öncesi Dönem ve Sonrası Dönem

ÖZET:

Bu çalışmanın yapılmasının temel amacı Birleşmiş Milletler ’in (BM)’in kuruluşundan itibaren temel misyonu çerçevesinde dünya barışını, güvenliğini, istikrarını ve geleceğini tehdit eden küresel terörizme karşı bakış açısını incelemektir. Terörizmin –ve küresel terörizmin- Birleşmiş Milletler için ne zamandan beri bir tehdit olarak algılanmaya başlandığı konusunda bilgi verilmesi amaçlanmaktadır. Özellikle 11 Eylül 2001 tarihinde ABD’ye gerçekleştirilen terör saldırılarının ardından BM terörizme karşı yeni bir sayfa açmış ve daha etkili mücadele yollarına başvurmaya başlamıştır. 2001 öncesi ve sonrası dönem olarak ikiye bölünecek bu çalışmada BM, terörizme karşı 2001 öncesi kararları, sözleşmeleri ve uygulamaları bakımından incelenecek ve akabinde ise 11 Eylül saldırıları sonrasında değişen bakış açısı incelenerek bir karşılaştırma ortaya konulmaya çalışılacaktır. Terörizmin tanımı, güç kullanımının sınırları ve uluslararası hukukun ana merkezi haline gelen BM’nin reaksiyonları ile birlikte Birleşmiş Milletler’ in 2001 sonrası terörizme bakış açısının teorik olarak da dönüşümü meselenin bir diğer boyutu olarak ele alınacaktır.

Anahtar Kelimeler: Birleşmiş Milletler, Terörizm, Uluslararası Hukuk, Güç kullanımı, Teorik ve Pratik dönüşüm 

ABSTRACT:

The main purpose of this study is to examine the perspective of the United Nations against global terrorism, which threatens world peace, security, stability and its future within the framework of its main mission since its establishment. It is aimed to provide information on how long terrorism –and global terrorism- started to be perceived as a threat for the United Nations. Especially after the terrorist attacks on the USA on September 11, 2001, the UN turned a new page against terrorism and started to resort to more effective means of struggle. In this study, which will be divided into two as the period before and after 2001, the UN will be examined in terms of its pre-2001 decisions, agreements and practices against terrorism, and then, the changing perspective after the September 11 attacks will be examined and a comparison will be made. The definition of terrorism, the limits of the use of force and the theoretical transformation of the United Nations’ post-2001 perspective on terrorism together with the reactions of the UN, which has become the main center of international law, will be considered as another dimension of the issue.

Key Words: The United Nations, Terrorism, International Law, Use of Power, Theoretical and Practical Transformation

1. Giriş

Terörizmi sadece 21. yüzyılda ortaya çıkmış bir sorun olarak değerlendirmek doğru bir bakış açısı olmamakla birlikte insanlığın yüzyıllar boyunca karşılaştığı tehlikeli sorunların başında görmek daha doğru olur. Terörizm kavramı, 1789 Fransız İhtilalini izleyen 1793 Konvansiyon döneminde Jakoben yönetimce uygulanan sistematik şiddet politikası, siyaset ve hukuk alanlarında ortaya çıkmasına neden olmuştur (Abdurrahmanlı, 2018, s. 591).Tarih boyunca, terörist olarak nitelendirilen bireyler veya gruplar tarafından farklı şekillerde ve değişik amaçlar için gerçekleştirilen eylemler ve saldırılar imparatorluklara, devletlere ve halklara çok büyük zararlar vermiştir ve dönemsel olarak sürekli değişim göstermiş olsa da kendi amaçları doğrultusunda saldırılarından vazgeçmemiştir.

Terörizm konusu özellikle 1937 yılından itibaren devletlerin bir araya gelerek 1920 yılında meydana getirdikleri Milletler Cemiyetinin gündemine girmesi ile başlamıştır (Şimsek, 2016, s. 320). Bu doğrultuda ise Milletler Cemiyeti tarafından terörizmin önlenmesine yönelik olarak “Terörizmi Önleme ve Caydırma Sözleşmesi” adı altında bir anlaşmanın imzalanmasının sağlanması terörizmin uluslararası bir sorun olarak görüldüğü ilk anlaşma özelliğine sahip olmasından dolayı büyük bir öneme sahiptir (Tekel, 2015, s. 1355). Birleşmiş Milletlerin kurulmasının ardından örgüte üye olan devletler tarafından imzalanan yeni Sözleşme de büyük oranda devletlerarası çatışma ve şiddeti kapsarken ve Güvenlik Konseyi’nin başlıca amacı olan barış, güvenlik ve istikrar ortamını tehdit eden terörizmden hiç bahsedilmemesi Birleşmiş Milletlerin en büyük eksiği olarak nitelendirilebilir. Soğuk Savaş döneminde BM daha çok iki süper güç (ABD ve Rusya) arasında bir çatışmanın çıkmasını önlemek ve yeni bir dünya savaşının önüne geçmeye çalıştığı için farklı konulara ve terörizme pek fazla önem verilmemiştir.

Fakat, 2001’de ABD’de yaşanan 11 Eylül terör saldırıları sonrası tüm dünyanın, uluslararası toplumun ve BM’nin odak noktası terörizm haline gelmiştir. Terörizmin tanımı üzerine genel ve net bir kanıya varılamaması, bu problemle başa çıkmayı da zor kılarken, yeni terörist oluşumlar ve yeni terörizm türlerinin doğuşu maalesef ki ABD’nin BM destekli müdahalelerinin başarısızlığına işaret etmektedir. Tanım sorununun çözülmemesi bir genelleyicilik anlayışına ve Ortadoğu’nun terörizmle bağdaştırılmasına yolu açmış 2011 Arap Baharı’na kadar nicelik olarak azalan terör faaliyetleri sonraki dönemlerde yoğunluğunu arttırarak devam etmiştir. Günümüz de hala aşılamamış terör sorunu, pandemi dönemine rağmen artarak devam etmektedir. Terörle mücadele konusunda yeni ve sorunun daha da köküne inen yöntemlerin gerekliliği son BM Genel Sekreteri Antonio Guterres tarafından da teyit edilmiştir. BM bakış açısında ve sistemindeki diğer bir değişim hukuk ve güç kullanımının sınırları hakkındadır. 

Özellikle, Soğuk Savaş sonrası barışçıl ve hukukun üstünlüğünü tanıyan demokratik bir hegemon imajı veren ABD, 11 Eylül saldırıları sonrası pre-emptive müdahalelerini bu imajı sarsmadan devam ettirmek istemiş, BM de hukuk sisteminde yaptığı değişiklikler, bu durumu onaylaması ve veto sayımını ABD lehine yorumlamaları ile buna uyum sağlamıştır. Bu da hem uluslararası hukukun yapısına hem de örgütün kuruluş amacı olan ‘güç kullanımının son çare olması ve tercih edilmemesi’, ‘ülkelerin iç işlerine karışılmaması’, ‘bağlayıcı değil tavsiye niteliğinde kararlar verilmesi’ ilkelerine ters düştüğü için eleştirilmiştir. Dönemin ABD Başkanı George W. Bush’un pre-emptive müdahale mantığı ve iş birliğinden uzak yaklaşımı, BMGK’ nın ABD yanlısı karar verme tutumu ve veto sisteminin daimî üyeleri engellemeyi blokesi ile birleşince uluslararası hukukun işlevi ve güç kullanımının sınırları sorgulanmaya başlamıştır. Ancak Irak ve Afganistan Müdahaleleri sonrası BM ve dünya kamuoyu, ABD’ye görece daha mesafeli hale gelmiştir. Ayrıca 2001 sonrası BM tarafından terör kararları, tanımlama girişimleri, yasaları, terörizm için yeni kurumlar kurulması terörizmle mücadelede bir artı olarak nitelendirilebilir. Ancak veto sistemine el atılması ve genel olarak BM’de gerçekleştirilmesi gereken reformlar hala vardır, çünkü dünya çapında insan hakları ihlallerini ve daimî üyelerin olası hatalarını önleyebilecek bir sistem hala bulunmamaktadır. 

BM’nin terörizmle ilgili teorik perspektifinin dönüşümü ise meselenin başka bir boyutudur. 2001 terör saldırıları öncesi göreve gelen George W. Bush’un henüz saldırılar gerçekleşmeden yaptığı demeçteki ‘new world order’ vizyonu, neorealist siyasi penceresi ve müdahaleciliği benimseyen tavrı, 2001 sonrası nasıl tavır belirleyeceğinin sinyallerini vermiştir. Terörizmle ilgili olarak ABD taraflı kararlar veren BM’nin ise dönüşümü, her ne kadar öncesinde neoliberal ve işbirlikçi bir örgüt olarak doğmuşsa da realist dünya görüşüne yakın ve askeri müdahale taraftarı bir karakter kazanıp soğuk savaş realizmine keskin bir dönüş yapmıştır. BM’nin teorik mentalitesinin terörle mücadeledeki başarısızlığı 2000’lerde kendini göstermiş ve günümüz post-truth çağında BM’nin teorik güncellenmesi ihtiyacı gelişen dünya, sosyal medya, çoğulculuk, propagandanın kolaylaşması, yeni terörizm türleri (siber terör gibi) dünya politikasını realist gelenektense daha sosyal teorilere yakın şekilde revizesine yöneltmiştir. 2021’de terörizmin BM içindeki yeri, sosyal teorilerin -özellikle sağ popülizmin görece düşüşü ile- ne kadar değer elde ettiği ile ilgili olacaktır. Fakat herhangi bir öngörü şu an için zordur, çünkü dünya genelinde yaşanmaya devam eden pandemi sebebiyle devletler olağanüstü hareket etmekte ve bu nedenle iç/dış siyasete solo şekilde odaklanılamamaktadır. Her iki ihtimalde de BM’nin lokal STK’larla koordinasyonun yetersizliği, veto sisteminde reform eksikliği, sosyal alana önem verilmesinin post-truth çağındaki önem artışı da BM’nin kendini 9/11 mantığından çıkarıp güncellemesine böylece Ortadoğu’daki stabiliteden uzak ortam, devrimlerle değişen yapılar ve IŞİD gibi terör örgütleri ile ilgili tepkilerinde aynı mantığı izlememesi ve 9/11 öncesi ve sonrası hatalarından kaçınması gerektiğini göstermektedir. 

2. 2001 Öncesi Dönem BM ve Terörizm

2.1 Terörizmin Tanım Sorunu

Tarih boyunca değişiklik göstererek varlığını devam ettiren ve günümüzde insanlığın ve devletlerin karşılaştığı tehlikeli sorunlardan birini teşkil eden terörizm, devletlerin güvenlik ajandalarının başında gelmektedir. Sorunun küresel olarak aynı oluşu mücadele yöntemini de aynı kılmamaktadır fakat bununla birlikte her bir devlet kendine göre farklı bir mücadele yöntemi izlemektedir. Bazı devletler sadece terör eylemini gerçekleştiren gruplara veya örgütlere yönelik müdahalelerde bulunurken bazıları ise teröre finans ve kaynak sağladığı gerekçesiyle devletlere doğrudan veya dolaylı yoldan müdahalede bulunmaktadır. Öte yandan ise, bazı devletler kendi çıkarlarına aykırı bir şekilde silahlı mücadele eden grupları terörist ilan ederken, bazıları ise kendi çıkarları doğrultusunda hareket eden, her türlü silahlı eylemleri gerçekleştiren, toplumsal huzuru ve barışı bozan ve bir güvenlik sorunu oluşturan terörist grupları destelemekte ve bunları terörist olarak ilan etmemektedir. Bu konuda dünya kamuoyundaki bölünmüşlük Milletler Cemiyeti dönemine kadar dayanmaktadır. Dünya kamuoyundaki bölünmüşlüğün en önemli sebeplerinin başında terörizm kavramının herkes için net olarak aynı anlamı ifade etmemesi gelmektedir. Terörizm kavramının esas olarak olumsuz çağrışımlar içerdiği konusunda yaygın bir kanı olmakla birlikte, kavramın kendisiyle ilgili genel kabul görmüş ortak bir tanım bulunmamaktadır (Baki, 2009, s. 2). Genel bir tanımının yapılamamasının en büyük sebebi ise siyasi tercihler olarak belirtilebilir. Devletler ise ulusal çıkarlarını ön planda tutmaları ve/veya ideolojik tercihleri nedenleriyle, kimi zaman terörü sistemli bir yöntem olarak kullanan yapıları, terör örgütü olarak nitelendirmemekte; kimi zaman ise, Fransız işgalindeki Cezayir, günümüzde Filistin ve/veya Irak örneklerinde olduğu üzere, “ulusal bağımsızlık mücadelesi” olarak da tanımlanabilecek eylemleri terörist faaliyet olarak kabul etmektedirler (Baki, 2009, s. 2). Tanım sorunun çözülmesi gerekliliğini ve bu sorunun terörizmle mücadelenin vazgeçilemez bir bölümü olduğu savunan bazı uzmanlar, terörizme ortak bir tanım getirmeye çalışmışlardır. Örneğin Atran, terörizmi planlı, politik amaçlı ve toplumu etkilemek için sivillere yönelik olarak yasadışı örgütlerce kullanılan şiddet olarak tanımlamaktadır. Reich’in tanımlamasına göre ise terörizm, hedef kitle üzerinde korku ve panik yaratmak üzere ulusal hükümetler dışında kalan örgütlü gruplar tarafından şiddet kullanımıdır (Reich, 1990, s. 139). Ganor’a göre ise terörizm politik amaçlar elde etmek üzere sivillere veya sivil hedeflere yönelik şiddet kullanımı veya şiddet kullanma tehdididir (Ganor, 2002, s. 289). Erickson ise terörizmi, hükümetleri, toplumları veya bireyleri politik, sosyal ve ideolojik tercihlerinde değişiklik yapmaya zorlamak amacıyla gayri meşru şiddet kullanma veya kullanma tehdidinde bulunmak suretiyle korku ortamı oluşturmak şeklinde tanımlamıştır (Erickson, 1989, s. 23). Durum böyle olduğu için devletler nezdinde de hepsinin üstünde anlaşabileceği ve terör örgütü veya eylemi olarak açıkça ifade edecek bir tanım ortaya çıkmamaktadır. Her devletin kendine göre terör tanımı ortaya çıkmakta ve terörizmle mücadele ortak bir noktaya varılamamaktadır.

2.2 Milletler Cemiyeti ve Terörizm

 Milletler Cemiyeti I. Dünya Savaşının yıkıcı etkisinin ardından yapılan çalışmalar sonucunda İsviçre’de, 10 Ocak 1920 tarihinde, devletler arasında ortaya çıkabilecek sorunları barışçıl yollarla çözmek maksadıyla kurulmuş ve yeni bir dünya savaşını önleme ve barışı sağlama misyonu ile uluslararası arenada ilk kez bu kadar çok devleti bir araya getirmiş bir kuruluş/örgüt olarak yerini almıştır (Polat, 2020, s. 1951). Kurulmasına öncülük eden Amerika Birleşik Devletleri’nin örgütünde içinde yer almaması çok büyük bir eksiklik olarak görülmüştür. Özellikle İngiltere ve Fransa teşkilatta daha etkili devletler olarak bir bakıma teşkilatı kendi amaçları doğrultusunda yönlendirmişlerdir, bu durum Cemiyetin misyonunu tam olarak gerçekleştirememesine sebep olmuştur (Polat, 2020, s. 1960). Devletlerin çatışmasını önleme amacından dolayı terörizm ve terörizmle ilgili herhangi bir ibare örgütün kuruluş sözleşmesinde yer almamıştır. Dolayısıyla 1937 yılına kadar örgüt terörizmin üzerinde durmamıştır. Terörizm uluslararası gündeme 1937 yılından itibaren girmeye başlamıştır. Bunun gerekçesi ise 1934 yılında Yugoslavya Kralı I. Alexander’e ve Fransız Cumhuriyet Konseyi Başkanı Louis Barthou’ya yapılan suikastın doğrudan bir terör eylemi olmasındandır (Tekel, 2015, s. 1355). Bu olayın uluslararası gündemde yer alması Milletler Cemiyetini terörizme karşı adım atmaya sevk etmiştir. Ve böylece 1937 yılında Milletler Cemiyeti tarafından hazırlanan, “Terörizmi Önleme ve Cezalandırma Sözleşmesi” taraf devletlere imzaya sunulmuştur. Bu sözleşmenin en büyük özelliği ise terörizmle ilgili olarak ve terörizmin uluslararası olma özelliğini tanımlayan ilk anlaşma olmasıdır (Tekel, 2015, s. 1355). Hazırlanan bu sözleşmeye rağmen terörizmin net bir tanımı yapılamamış, havada kalan ve ucu açık bir tanım yapılarak, Milletler Cemiyetinden günümüze kadar devam eden bir tanım sorunu ortaya çıkmıştır. Milletler Cemiyeti tarafından hazırlanan sözleşme 24 üye devlete imzaya sunulmuş ve devletler sözleşmeyi imzalamasına rağmen yürürlüğe girmemiştir ve böylece iki savaş arası dönemde Milletler Cemiyetinin etkinliği bir kez daha sorgulanmaya açık hale gelmiştir.

2.3 Birleşmiş Milletler Kuruluş Dönemi ve Terörizm

Modern çağın en önemli sorunlarından bir tanesi olarak görülmesine rağmen, devletler arası güç mücadelesinin en trajik noktası olan II. Dünya Savaşı’nın gölgesinde hazırlanan BM Şartı ağırlıklı olarak devletler arası ilişkiler üzerine kurulmuş olduğundan dolayı, Şartın yazıldığı dönemde bugüne kıyasla uluslararası kamuoyunun gündeminde öncelikli bir yeri olmayan terörizm konusuna Şart içerisinde yer verilmemiştir (Kaşıkcı, 2016, s. 3). Halbuki terörizm günümüzde insanlığın karşılaştığı en önemli sorunlardan biridir. Terörizmin ulusal sınırları aşması ile birlikte ortaya çıkan uluslararası terörizm probleminin çözülmesi de artık uluslararası iş birliğini gerektirmektedir. Küreselleşmenin de etkisiyle dünyanın farklı bir yerinde meydana gelen terör eylemlerinden çoğu zaman birçok ülke etkilenmektedir. Bu ülkeler saldırıların sonuçlarına göre değişik tutumlar sergileyebilmekte ve bazı zamanlar da politikalarında değişiklik yapmaktadırlar. Aynı zamanda, küreselleşme ile birlikte terör yapılanmaları da bu sürecin ortaya çıkardığı siyasi değişikliklerden ve getirdiği teknolojik yeniliklerden azami ölçüde faydalanmaya çalışmaktadırlar. Böylesine karmakarışık bir sorunun çözümü de kuşkusuz ki devletlerin ortaklaşa çalışmalarına ve koordinasyonuna bağlıdır. Dünyada barışı sağlama ve devletler arasında çatışmaların çıkmasına engellenmesi amacıyla kurulan BM, terörizmle mücadele konusunda beklentilerin odağı haline gelmektedir. Fakat, örgütün ilk yıllarında ne Güvenlik Konseyi ne de Genel Kurul’u doğrudan terörizmle uğraşmamıştır. Soğuk Savaş dönemindeki gerilim ve nükleer başlıklı füze krizleri, uluslararası atmosfere nüfuz etmiş ve terörizm bu dönemde BM açısından fazla önemli olmamıştır (Price, 2004, s. 97-98). Dolayısıyla BM kuruluş yıllarında terörizm konusuna net bir bakış açısı getirememiş ve çözüme odaklı veya terörizmin varlığını tehdit olarak gören herhangi bir girişim veya mücadeleye öncülük etmemiştir. 1960 yılından itibaren terörist eylemlerin giderek artması ve uluslararası kamuoyunda genişçe yer alması hasebiyle BM bir dizi sözleşmeler yapma durumuna gitmiştir. Bu dönemden sonra BM terörizmi gündemine alarak devletlerin imzasına sunulmak üzere 13 adet sözleşmeyi hazırlamıştır. Bunlara ilave olarak, ülkelerin kendi iç hukuk sistemlerinde terörizmle mücadeleyi öngören yasal düzenlemeler bulunmakla birlikte, terörizmin ulus ve sınır ötesi yapısı nedeniyle kapsamlı bir mücadeleyi mümkün kılacak olan uluslararası yaptırımlar gittikçe önemi artmaya başladığı için BM bu bağlamda önem kazanmaktadır (Tekel, 2015, s. 1356).

2.4 1960-1979 Arası Dönem BM ve Terörizm

1960-1979 arası dönem BM için kuşkusuz ki terörizme karşı bir tutum takınmaya başladığı bir evrenin başlangıcı olarak kabul edilebilir. Bu yılların başlangıcına kadar, BM kuruluşundan bu zamana kadar geçen zaman diliminde terörizmi görmezden gelmek zorunda kaldığı için bu konuda pasif bir yaklaşım izlemiştir. 1960’lardan itibaren, genellikle sömürgeci güçlere direnen kurtuluş hareketleri tarafından gerçekleştirilen ulus ötesi terör eylemleri artmaya başlamıştır. Terörizmin tanımına ilişkin anlaşmazlıklar nedeniyle, uluslararası toplum, 1960’lardan bu yana yaygın terörist şiddet yöntemlerini (uçak kaçırma, rehin alma, deniz tesislerini tehlikeye atma vb.) ele alan çok sayıda ‘sektörel’ anlaşmayı uygulamaya koyarak adım adım yanıt vermeye başlamıştır (Saul, 2015, s. 5). Tüm bunlara binaen, BM tarafından 1963 yılında hazırlanan ve Tokyo’da imzalanan ‘Uçaklarda İşlenen Suçlar ve Diğer Bazı Eylemlere İlişkin Sözleşme’ belirli saldırıları tanımlamaktan ziyade uçaklarda gerçekleştirilen saldırılara vurgu yapmakta ve saldırılar açıkça tanımlanmamaktadır (Doğan, 2020, s. 56). Bu sözleşmeye göre, anlaşma uçuş güvenliğini etkileyen eylemlere uygulanacaktır. Uçak amirine, uçakta güvenliğin sağlanmasının gerekli olduğu yerde, suç işlediğine inandığı herhangi bir kişiye yönelik sınırlama getirme gibi kabul edilebilir önleyici tedbirler alma yetkisi verilmektedir. Anlaşmayı imzalayan devletlerin suçluyu tevkif etmesi ve uçağın kontrolünden sorumlu yasal amire bildirim yapması gereklidir (Tekel, 2015, s. 1356). 1965’te ise BM Genel Kurulu, “hiçbir devlet başka bir devletin rejiminin şiddetle yıkılmasına yönelik yıkıcı terörist veya silahlı faaliyetleri organize etmeyecek, yardım etmeyecek, finanse etmeyecek, teşvik etmeyecek veya hoş görmeyecektir” şeklinde bir karar almıştır (Acharya, 2009, s. 13). 1970’lerin başlarında küresel boyutta terör olayları gittikçe artmaya ve medya da bu olayları dikkatle izlemeye başlamıştır. 6 Eylül 1970’ de Filistin Halk Kurtuluş Cephesi üyelerinin üç uçağı kaçırarak, rehineleri serbest bıraktıktan sonra 12 Eylül’de uçakları havaya uçurmaları olayında yüzlerce kişi ölmüştür. Bu olaylar üzerine ise 16 Aralık 1970 tarihinde La Haye’de “Uçağın Kanun Dışı Yollarla Ele Geçirilmesinin Ortadan Kaldırılmasına” ilişkin çok taraflı bir anlaşma imzalanmış ve 14 Ekim 1971’de yürürlüğe girmiştir. Bu anlaşmaya göre, uçuş esnasında herhangi bir kişinin kanunsuz olarak kuvvet yolu ile veya tehlike yaratarak veya herhangi bir şekilde korkutma yolu ile gasp etme veya uçağın kontrolünü ele geçirme ya da bunları yapmaya teşebbüs etmesi durumunda; anlaşmaya taraf devletlerin, suçluyu tevkif etmesi veya iade etmesi ya da hakkında dava açması gereklidir. Bu süreç içerisinde anlaşmaya taraf olan devletlerin birbirlerine yardımcı olmaları gereklidir (Tekel, 2015, s. 1357). BM, 1971 yılında ise Sivil Havacılığın Güvenliğine Karşı Kanun Dışı Eylemlerin Önlenmesine İlişkin Sözleşme hazırlayarak sadece belirli suçlardan bahsetmiş ancak gerçek anlamıyla terörizm konusuna değinmediği görülmüştür. Bu yıllarda yapılan sözleşmelere bakıldığında Birleşmiş Milletlerin tek eksiğinin terörizm tanımı yapmaması değil aynı zamanda terör ve terörizm kavramlarının çoğu sözleşmede yer vermediği görülmektedir. Bunun en önemli sebebi ise her devletin farklı çıkarlara dayanan politikaları olduğunu ve bu yüzden BM tanım ve kavram konusunda çekimser bir tutum izlediğini söyleyebiliriz (Doğan, 2020, s. 58-59). 5 Eylül 1972 tarihinde Filistinli Kara Eylül örgütünden sekiz terörist Münih Olimpiyat Köyü’nde on bir İsrailli atleti kaçırmış, bu olay sonunda dokuz atlet ve beş terörist ölmüştür. Gerçekleşen bu terör eyleminden sonra BM Genel Kurulu’nda 14 Aralık 1973 tarihinde “Diplomatik Temsilcilikler de dâhil Olmak Üzere Uluslararası Korunmaya Sahip Kişilere Karşı İşlenen Suçların Önlenmesi ve Cezalandırılmasına Dair” sözleşme imzalanmış ve 20 Şubat 1977’de yürürlüğe girmiştir (Tekel, 2015, s. 1357). 1960-1979 döneminin son sözleşmesi olarak 17 Aralık 1979’da 20 madde içeren, “Rehin Almaya Karşı Uluslararası Sözleşme” imzalanmıştır. Bu sözleşmeye taraf olan devletler, rehin alma işleminde yer alan suçluları yakalayıp, daha sonra cezalandırarak, rehineleri sağ salim ülkelerine teslim etme konusunda yükümlülükleri bulunmaktadır (Abdybaeva, 2005, s. 42). Yukarıda isimleri sayılan anlaşma ve sözleşmeler BM Genel Kurulu tarafından küresel terörizmle ile mücadele girişimleri olarak nitelendirilebilir. Fakat yapılan bu sözleşmeler de sadece teorik olarak bir çözüm yolu sunulmuş ve bunların üstünde çok fazla durulmamıştır, durum böyle olunca pratiğe dökülmeye ve uygulanmaya çok fazla imkân bulmayan bu sözleşmeler dizisi, küresel terörizme karşı mücadelede pek fazla etkili olamamıştır.

2.5 1980-2000 Arası Dönem Genel Kurul’dan Güvenlik Konseyi’ne Terörizm

1980-2000 arası dönemde Genel Kurul nezdinde küresel terörizme yönelik sözleşme ve anlaşmalar yapılmaya devam edilmiştir fakat bu dönemin en önemli gelişmesi olarak Güvenlik Konseyi’nin ilk defa terörizm konusunu gündemine getirerek çeşitli kararlar alması olarak değerlendirilebilir. İlk olarak, Genel Kurul tarafından 3 Mart 1980’de Viyana’da “Nükleer Maddelerin Fiziksel Olarak Korunmasına İlişkin” sözleşme düzenlenmiş ve 8 Şubat 1987 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Sözleşme nükleer maddelere yasadışı sahip olma, taşıma veya çalma suretiyle, ölüme, ciddi yaralanmalara ve mala yönelik ciddî hasarlara sebebiyet veren eylemleri suç kapsamına almaktadır (Tekel, 2015, s. 1357). Bu sözleşmeden sonra diğer alanlarda da sözleşme ve anlaşmalar peşin sıra gelmiştir. 10 Mart 1988 yılında “Güvenli Deniz Taşımacılığında Yasaya Aykırı Eylemlerin Ortadan Kaldırılması Hakkında Sözleşme” imzalanmıştır. Uluslararası sularda yolculuk yapan gemilere karşı işlenen suçlar konusunda, Sözleşme ’ye taraf olan devletlere tutuklama ve cezalandırma konusunda yetki vermektedir. Bu sözleşme ile birlikte yine aynı tarihte, “Kıta Sahanlığı Üzerine Yerleştirilmiş Sabit Platformların Güvenliğine Karşı Hukuk Dışı Eylemlerin Kaldırılması Hakkında Protokol” imzalanmıştır (Abdybaeva, 2005, s. 48). 15 Aralık 1997 tarihinde “Terörist Bombalamaların Önlenmesine İlişkin” uluslararası sözleşme imzalanmış ve 23 Mayıs 2001 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Bu sözleşme, yasadışı ve kasıtlı olarak, çeşitli halka açık yerlerde ciddi bedensel yaralanmalara neden olma amaçlı veya halka açık yerleri yaygın bir şekilde tahrip etme amaçlı öldürücü araçların kullanılması konusunda evrensel bir yargılama düzeni getirmek için hazırlanmıştır (Tekel, 2015, s. 1359). BM’nin terörizmle mücadele girişimlerinden biri de 9 Aralık 1999 tarihinde kabul edilen “Terörizmin Finansmanının Önlenmesine İlişkin Uluslararası Sözleşmedir”. Sözleşmenin kapsamı olarak: Taraf Devletler arasında terörizmin finansmanının engellenmesinin, terörizme mali destek sağlamanın suç haline getirilmesinin ve bu suçun ağır cezalara tabi tutulması için gerekli önlemlerin alınması ve taraflar arasında iş birliğinin sağlanmasını amaçlamaktadır (Azarkan, 2009, s. 50).

Güvenlik Konseyi, 1989 yılına kadar küresel terörizm sorunlarıyla ilgilenmemiştir. Bu tarihten önce ve daha sonra, geniş terörizm konusu çoğunlukla Genel Kurul tarafından ele alınmıştır. 1989 yılında, Güvenlik Konseyi, terörizme ilişkin ilk kararını, plastik patlayıcılarla ilgili 635 Sayılı Karar oybirliğiyle kabul edilmiştir. Bu kararın kabul edilmesinin sebebi ise Lockerbie faciası olarak belirtilebilir.

Tablo. 1 (Kramer & Yetiv, The UN Security Council’s Response to Terrorism: Before and after September 11, 2001)

635 sayılı Kararın en önemli noktası ise, Birleşmiş Milletler ve Güvenlik Konseyi’ni terörizmle mücadele için ortak bir payda da buluşturmasıdır ve buna ek olarak ise terörizmin, Güvenlik Konseyi’nin temel ilgi alanı olan uluslararası barış ve güvenlik için bir tehdit olduğunu ileri sürmesi ve Güvenlik Konseyi’nin terörizmle ilgili gelecekteki çalışmalarının temelini atması olarak değerlendirilmektedir (Kramer & Yetiv, 2007, s. 412-413). Tablo 1’de görüldüğü üzere Güvenlik Konseyinin 1989 yılından itibaren terörizmle mücadele için karşı kararlar ve bu kararların içerikleri yer almaktadır. Güvenlik Konseyi, Libya’ya 1992 yılında Trablus’un iki havayolu bombalama olayının soruşturulmasına karşı çıkmaması nedeniyle ve Mısır Cumhurbaşkanı Mübarek’e yönelik bir suikast girişimine karıştığı iddiasıyla 1996’da Sudan’a karşı ve 1999’da Afganistan’daki Taliban rejimine El-Kaide’nin liderliğini barındırdığı için yaptırım uyguladı (Einsiedel, 2016, s. 1). Kısaca denilebilir ki, Güvenlik Konseyi 1990 yılından itibaren etkisini artırmaya başlayan küresel terörizme karşı ilgisizlik ve sessizlik politikasından vazgeçerek, bu konu üzerinde kararlar almaya ve yaptırımlar uygulamaya başlamıştır.

3. BM’nin 2001 Sonrası Dönemdeki Terör Perspektifi

3.1 Terörizmin Değişen ve Katmanlanan Tanımı ve BM’nin Teorik ve Pratik Reaksiyonu

2001 sonrası dönemde global terör faaliyetleri eskisine göre minimal azalmalar gösterse de hiçbir zaman tamamıyla çözülememiş, geçtiğimiz 2020 yılı Global Terrorism Index (GTI)’ın verilerine göre de pandeminin yaşandığı 2020 yılında bile terör eylemleri azalmayıp aksine daha da artmış ve Ortadoğu’da yoğunlaşmaya devam etmiştir (The Institute for Economics & Peace (IEP), 2020). 2001 sonrası dönemde, 2002’de Bali bombalamaları ve Moskova’da rehine krizi, 2004’te Beslan’da okul kuşatmaları ve Madrid’de tren bombalamaları, 2005’te Londra 7/7 bombalamaları ve yine Mısır’da El-Kaide temelli bombalamalar, 2007’de Yezidi komünitelerin Irak’ta bombalanması ve İskoçya’da havalimanı saldırısı gibi yılda bir veya 2 adet olmak üzere günümüze kadar sıklığını artıran küresel terör dalgası 2011 Arap Baharı sonrası farklı ülkelerdeki terörist eylem sayısının azaldığını gösterse de yoğunluğunun arttığı söylenebilir. 2014’e kadar yaşanan nicelik azalması, 2014’te IŞİD’in Speicher kamp katliamı ile tetiklenmiş ve o yıldan beri her yıl onlarca terörist eylem, dünyanın çoğu yerinde yaşanmaya başlamış ve günümüzde de şiddetini artırarak devam etmektedir (Wikipedia, 2021). Terör hadiselerinin neredeyse yüzde doksanı İslamcı aşırıcılık veya mezhepsel sebepler olarak da belirtildiği için konunun ve sorunun kökeninin 2001’e ve 2011 Ortadoğu temalı BM müdahalelerine bakılarak çıkarımları yapılmaya çalışılmıştır. Terörün devamlı değişen şekil farklılığı ve eylem sayısı yönünden artışı da terörün etkili şekilde önlenemediği algısını doğurmuş; uluslararası toplumun terörle mücadele yöntemlerinin, konuyu ele alışının ve hatta terörü nasıl tanımladığının sorgulanmasına yol açmıştır. Önleme amacının, azmettiriciliğe sebebiyet vermesi gibi tehlikeli sonuçlarından da bahsetmek mümkündür. Bu sebeple uluslararası toplumun en çok üyeyle bir araya geldiği örgüt olan BM için, ‘terörizm’ ve ‘terörizm ile mücadele nedir?’, ‘terör nedir’ ve ‘terörist kimdir’ gibi tanımsal soruları anlamak büyük önem taşımaktadır.

2001 öncesi dönemde olduğu gibi 2001 sonrası dönemde de terörizmin tanımı konusunda uluslararası bir fikir birliğine varılamamıştır. 11 Eylül saldırılarının 20 yıl sonrasında olmamıza rağmen 28 Eylül 2001’de oybirliğiyle kabul edilen -bağlayıcı- BM 1373 sayılı Güvenlik Konseyi Kararında tanımlandığından beri terör kavramı; genişlemeye devam etmiş ve üzerinde uzlaşılması zor bir kavram olmayı sürdürmüştür. 1936 ile 1981 yılları arasında 109 ayrı terörizm tanımının önerilmiş olması, uluslararası toplumun teröre bakışındaki tutarsızlığın en açık örneğidir (Denker, 1997). Terör olarak adlandırılabilecek eylemin hangi ölçekteyken (zarar gören kişi, kurum sayısı), hangi kişi/kişiler – kurum(lar)- tarafından gerçekleştirildiyse, devlet dışı/ devlet içi aktörlerin ya da her ikisini de mi içermesi gerektiği, klasik askeri savaş yöntemlerine ek siber terör, sağlık terörü gibi marjinal ve yeni terimleri de içerip içermeyebileceği, değerlere (din, ideoloji, kanaat önderleri, fanatizm grupları) yönelik soyut saldırıları da içerip içermeyeceği spesifiye edilememiştir. Ancak 11 Eylül tarihinde ABD’nin New York eyaletinde gerçekleşen terör saldırıları sonrasında kavramın temel dinamikleri Uluslararası Hukuk (temel organlarından BM), ABD ve etkilenen devletler ile birlikte tüm dünyanın da zihninde şekillenmiş, tanım sonrasında da genişlemeye devam etmiş, günümüzde de çoğalan anlam, araç ve algıların gelişen teknoloji ve fikir yapılarıyla terörizm kavramının daha da çok-boyutlu olması ile sonuçlandığına şahit olmaktayız. Bassiouni’ye göre anlam; toplumların değer yargılarından da etkilemektedir. Klasik anlamda, “bir yanda terörist diğer yanda kahraman” olarak tanımlanabilir (Bassiouni, 2001). Dinler, kültürler, uygulanış ve ritüeller hatta mitler bile göz önüne alınınca toplumların herhangi basit bir konu üzerinde anlaşabilmesi bile imkânsız görünürken nesnellik arayışına yanıt olarak uluslararası normları görürüz. Bu noktada hayati olan hukukun olayı karakterizesidir. Çünkü hukuk, objektifliğin, uzlaşılmışlığın ve yaptırımların bir ifadesidir. Uluslararası toplumun ana otoritelerinden ve en kabul görmüşü olarak BM’nin hukuk organı BMGK’nın terör olayları sırası ve sonrasındaki tutumu, terörün BM nezdinde tanımlanmasına dair bizlere ipuçları vermektedir. Uluslararası hukuk kısmında da bahsedildiği üzere 2001 terör saldırılarına BM müdahale ve kararları uluslararası hukukun büyük bir değişim ve dönüşüm geçirmesine neden olmuş, özellikle Asya ülkeleri tarafından eleştirilerine maruz kalmıştır. Ancak olumsuz sayılabilecek şeylerin yanında olumlu kısımlar 2001 sonrası terörle mücadele konusunda kapsamlı çalışmalar yapılmaya başlanması, hukuki alanda daha büyük yer verilmesi ve meselenin ana bir konu olarak global ajandada daha çok rol edinebilmesidir. Öncesinde yer verdiğimiz şekliyle 1994’te BM tarafından ilk kez tanımlanan terör, on yıl sonra, Güvenlik Konseyi, 1566 (2004) kararında, “ölüm veya ciddi bedensel yaralanmaya neden olmak amacıyla yapılan sivillere karşı suç eylemleri dahil olmak üzere, bir devleti kışkırtmak amacıyla rehin alma veya rehin alma genel kamuoyunda veya bir grup kişi veya belirli kişilerdeki terör, bir nüfusu sindirmek veya bir Hükümeti veya uluslararası bir örgütü herhangi bir eylemi yapmaya veya yapmaktan kaçınmaya zorlamak ” olarak yer almıştır. Aynı yılın ilerleyen günlerinde, Genel Sekreterin Tehdit, Zorluklar ve Değişim Üst Düzey Paneli terörizmi, “sivillerin veya savaşçı olmayanların ölümüne veya ciddi bedensel zarar görmesine neden olmayı amaçlayan herhangi bir eylem olarak, doğası veya bağlamı, bir nüfusu sindirmek veya bir Hükümeti veya uluslararası bir kuruluşu herhangi bir eylemi yapmaya veya yapmaktan kaçınmaya zorlamaktır” olarak tanımladı. Ek olarak, Terörizmin Finansmanının Önlenmesine İlişkin 1999 Uluslararası Konvansiyonu ve Güvenlik Konseyi’nin 1566 (2004) sayılı kararında yer alan tanımlara daha fazla atıfta bulunarak bir dizi kilit unsur belirlemiştir. Taslak 2. maddesi, “yasadışı ve kasıtlı olarak” şunlara neden olma, buna teşebbüs etme veya buna neden olma tehdidini içeren bir terörizm tanımını içerir: “(a) herhangi bir kişinin ölümü veya ciddi bedeni yaralanması; veya (b) kamuya açık bir yer, bir Eyalet veya hükümet tesisi, bir toplu taşıma sistemi, bir altyapı tesisi veya çevre dahil olmak üzere kamu veya özel mülkte ciddi hasar; veya (c) mülke, yerlere, tesislere veya sistemlere verilen devleti ekonomiyi ya da kurumları yıkma niyetli zararlar” olarak değerlendirilmiştir. Üye Devletler taslak kapsamlı sözleşmenin birçok hükmü üzerinde mutabık kalırken, ulusal kurtuluş hareketlerinin uygulama kapsamı dışında bırakılıp bırakılmayacağına dair farklı görüşler, tam metnin kabulü konusunda uzlaşmayı engellemiştir (Office of the United Nations High Commissioner for Human Rights, 2008). 17 Mart 2005 tarihinde bir BM paneli, terörizmi “bir nüfusu sindirmek veya bir hükümeti veya uluslararası bir kuruluşu herhangi bir eylemi yapmaya veya yapmaktan kaçınmaya zorlamak amacıyla sivillerin veya savaşçı olmayanların ölümüne veya ciddi bedensel zarar görmesine neden olmak” olarak yeniden ve tekrarlanarak tanımlamıştır (DEMA, 2021). Bu da her ne kadar uzlaşı sorunları da olsa majör yeni bir değişim yaşamadan günümüze ulaşan ve en kabul gören tanımdır. 2001 olaylarının BM tanımına etkisi ise 1994’teki tanım ile karşılaştırılınca daha iyi anlaşılabilir; yeni tanım daha detaylandırılmış, daha çok eylemi içine alan kapsayıcı bir anlam içermektedir.

Son olarak, dünya ve özellikle ABD nezdinde değişen terör ve teröristin karakteri/kimliği/algısı/amacı ve dolayısıyla tanımlanışının BM üzerindeki yansımalarına bakılacak olursa, 2001 saldırılarını üstlenen El-Kaide liderinin mensup olduğu Ortadoğululuk ve Müslümanlık kimliği ABD’nin terörü, bu kimliğe indirgeme eğilimi ve karikatürizasyonuna uzun yıllar boyu sebep olmuştur. BM’nin bu karikatürize terör tanımına ilişkin bir taraf seçişi olmamakla birlikte BMGK kararlarının yarı ABD ekseninde yarı nötr eksende devam etmesi, bu tanımın bir şekilde kabullenildiğini göstermektedir. Batı Avrupa da bu görüşü kolayca benimsemiş ve halihazırda 2. Dünya savaşından sonra Batı Avrupa’ya göç veya iltica ile gelen ekonomik ve politik göçmenlere zenofobi olgusunu yaşatan bu bölgenin, bu terörist kategorizasyon indirgemesini kabul etmesi zor olmamıştır. Son tahlilde tüm dünya da çeşitli yayın araçları, gerçek olaylar ve bulgular, zaman zaman propagandalar ile büyük devletlerin görüşlerinin bu yönde oluşu dolayısıyla İslam ve Ortadoğu’nun terörüzasyonundan etkilenmişlerdir.

Uluslararası toplum 11 Eylül sonrası üçüncü on yılına girerken, BM’nin daha fazla BM’nin “terörle mücadele” varsayımına ve algısına meydan okumak için tehdidi etkili bir şekilde ele almaya yönelik genel yaklaşımı üzerinde düşünme zamanı gelmiştir. Bu tür bir düşünce, ‘11 Eylül döneminin’ sona erdiğinin kabul edilmesiyle desteklenmelidir; bu, terörizmin yirmi yıldan fazla bir süredir katlanarak büyümesi ve daha fazla yaşama mal olan COVID-19 salgınının ve, terörün de salgını yalnızca güçlendirmeye hizmet ettiği bir yılda daha da önem arz etmektedir (Rosand, Millar, 2021). Şu an ki BM genel sekreteri Antonio Guterres BM’nin güvenlik algısıyla ilgili endişelerini şöyle dile getirmiştir: “BM’deki, çoğu hükümetler tarafından kendi vatandaşlarına karşı kötüye kullanılan, sürekli genişleyen bir dizi bağımsız terörle mücadele kararını ve aracını benimseme eğilimi, geliştirilip uygulanan; modası geçmiş dar bir devlet-merkezli güvenlik lensine sahip modele dayanmaktadır. Şimdi BM’de (ve ötesinde) yeniden dengelenmiş bir yaklaşım izleme zamanı. Bu, terörizmi ve dolayısıyla çatışmayı ve şiddeti önlemek ve insan haklarını ve hukukun üstünlüğünü güçlendirmek için daha geniş bir çerçevede ele alınmasına yönelik strateji, yapı ve kaynakları içerir. Bu, BM’nin terörle mücadele mimarisini ve faaliyetlerini kesin olarak düzene sokacak ve 11 Eylül’den bu yana ortaya çıkan daha acil ihtiyaçları karşılamak için ayrılabilecek paradan tasarruf sağlayacaktır. Şiddet içeren aşırılık tehdidi ve bununla nasıl başa çıkılacağı konusundaki bilgimiz artmaya devam edecektir. BM bürokrasisinin boyutu da onunla büyümek zorunda değildir. Yönetişimi iyileştirmeye, çatışmayı önlemeye ve barışı inşa etmeye yönelik sistem genelindeki çabanın bir parçası olarak, daha azıyla daha çok şey başarılabilir (United Nations, 2018).

3.2 Güç Kullanımının Değişen Sınırları ve BM Merkezli Uluslararası Hukukta Terörizm

Soğuk Savaş sonrası dönemde milliyetçi ayrılıklar, ekonomik krizler, Avrupa ve Asya’daki denge değişimlerinden bir hegemon güç olarak ortaya çıkan ABD’nin rolü; dünyanın tek kutuplu global sisteme transfer olması ile artmıştır. Süper güç oluşunun farkında olsa da bu pozisyonu ılımlı ve demokratik bir hegemon olarak devam ettiren ABD, 11 Eylül’e kadar idealist bir perspektifle, mümkün olduğunca çok taraflılık ilkesine bağlı kalmaya ve Birleşmiş Milletler sistemi sınırları içinde aksiyon almaya dikkat etmiştir. Bu sebeple, 1990-2001 arası bu dönem, uluslararası hukukun yasallığını artırdığı ve geleceğine umut beslendiği bir dönem olmuştur (Özer, 2010). Ancak 11 Eylül sonrası yaşanan gelişmeler, ABD’nin realist, müdahaleci ve agresif dış politikası ve gücünü uzlaşmasız kullanabilmesi, uluslararası hukukun adilliğini, ABD’nin demokratik ve çoğulculuk yanlısı kurallar dahilinde hareket eden tek kutuplu liderlik rolünü ve dolayısıyla da beslenen umutların sekteye uğradığı bir döneme girilmesinde dönüm noktası olmuştur. Bunun başlangıcı ABD’nin o dönemki başkanı George W. Bush’un “teröre karşı savaş” politikası sonrası müdahalecilik hareketlerini benimseyerek pre-emptive olarak askeri müdahalelere başlaması ve bunların hukuki dayanaklarını BM’den istifade edebilmesidir. Bir kavrama savaş ilan etmek başta konuyu temelden çözebilme illüzyonuna yol açsa da genelleyici bir tutumdur ve terörün tüm devletler nezdinde ortak bir tanımı olmadığında yürütmesi de zor bir savaştır. BM; kuruluş amacı olarak güç kullanımından kaçınmayı, stabilize, uzlaşı, iş birliği ve barışı, öncelikli hedefler olarak almayı ve başka milletlerin içişlerine karışmamayı benimsediğinden dolayı, ABD’nin önerdiği bu pre-emptive önleyici müdahalecilik BM’nin yapı taşları ile uyumsuz bir mantalitedir. Ancak BM sistemi, kendi yapısına karşıt seyreden bu hareket sistemine göre yeniden şekillenmeye başlamış, 11 Eylül ve sonrası dönemde ABD’ye hukuki dayanaklar sunmuş, ABD’nin Afganistan ve Irak askeri müdahaleleri, BMGK kararları ile hukuki zemin bulmuştur, bunların sonucunda da uluslararası hukukun işlevi ve geçerliliği bazı eleştirilerin odağı olmuştur. 

BM hukuk sisteminde 11 Eylül sonrası ABD seyrinde ilerleyen dönüşümlere bakacak olursak uluslararası hukukun da bir değişim dalgasına girmiş olduğunu söylemek yanlış olmayacaktır. BM tarafından 11 Eylül’e ilk hukuki yanıt, 28 Eylül 2001’de oybirliğiyle kabul edilen Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi’nin 1373 sayılı kararıdır ve 11 Eylül’de ABD’ye yönelik terör saldırılarının ardından kabul edilen bir terörle mücadele tedbiridir. Karar, Birleşmiş Milletler Şartı’nın VII. Bölümü kapsamında kabul edilmiş ve bu nedenle tüm BM üye ülkeleri için bağlayıcıdır (United Nations, 2001). Tavsiye niteliğinde kararlar sunan bu kurumun, bağlayıcı ve yaptırımlı kararlara geçişi ilk dikkat çeken şeylerden biridir. Terörizmle ilgili alınan 1998 ve 1999’daki kararları tekrarlayan karar, aynı zamanda devletleri terörizmle mücadeleye yardımcı olmak için terörist gruplarla ilgili istihbaratlarını paylaşmaya teşvik etmiştir. Karar ayrıca tüm devletleri, ulusal yasalarını terörizmle ilgili mevcut tüm uluslararası sözleşmeleri onaylayabilecek şekilde düzenlemeye çağırmıştır (UN Repository, 2017). Bu da yine kural olarak devletlerin içişlerine karışmamayı ilkesi yapmış Westphalian anlayıştaki BM için bir mantalite kayması örneğidir. Diğer bir nokta olarak karar, devletin hükümlerine uygunluğunu izlemek için Güvenlik Konseyi Terörle Mücadele Komitesi’ni [CTC] kurdu, ki bu da başka bir izleme sistemi olarak yer aldı. Ayrıca devletlere bir mülteciler yasası da sunuldu ve bununla ilgili kurallar da belirlendi. Ancak karar ‘Terörizmi’ tanımlayamadı ve çalışma grubu başlangıçta yaptırımlar listesine sadece El-Kaide ve Afganistan’ın Taliban rejimini ekledi. Bu aynı zamanda, otoriter rejimlerin şiddet içermeyen eylemleri bile terör eylemleri olarak etiketleyebilme ve dolayısıyla temel insan haklarını ihlal etme olasılığını da beraberinde getirmiş oldu (Wikipedia, 2021). BM’nin sonraki kararı olan 2003 Kararı’nda yine hukuksuz askeri müdahaleler, gizli ve açık operasyonlar ve insan hakları ihlallerinden bahsedilmemiş sadece devletlerin her hareketinin BM’nin belirlediği mülteci hukuku, insan hakları hukukuna uygun olması gerektiği belirtilmiştir. Bir yıl sonra 2004’te çıkarılan 1533 Sayılı Karar, Güvenlik Konseyi’nin terörizm olarak nitelediği şeyi fiilen açıklayarak 1373 Sayılı Karar’da ucu açık kalan konulara değinmeye çalışmıştır (UNSC, 2004). Ancak yine de terörizmi tanımlama konusunda kısır kalmış ve karar ayrıca yaptırım kapsamındaki terörist varlıkların listesini Taliban ve El-Kaide’nin ötesine genişletecek bir çalışma grubunun oluşturulması çağrısında bulunmuştur. (United Nations News Centre, 2004). Çoğu ülke değişik oranlarda isteklilikte, bu kararları uyguladı bazı devletler terörle adı anılan ya da şüphe taşıyan her kişi, kurum ve hesapla bilgi ve para akışlarını dondurdu. Ancak bu değişen sisteme eleştiri ve tepkilerin varlığını örtmedi. BM’nin 2008 yılındaki CTC raporu ise daha çok devlet katılımı, örgütlenme ve iş birliğini, devletlerin BM’ye daha şeffaf olup INTERPOL ile iş birliğini arttırmasını söylemiştir (CTC Report, 2008). Sistemdeki başlıca değişimler özet olarak; Özer’e göre: “BM Antlaşması hükümleri değişmese de BM sistemi kendini yenilemeyi; BMGK’daki oylamaya katılmayan daimî üyenin oyunun veto sayılmaması, BMGEKU’nun “Barış İçin Birlik” adı altında karar alması, Antlaşmada belirtilmeyen “BM Barış Gücü” oluşturulması, bazı “insani amaçlı askeri müdahalelere” sonradan (retro) hukukilik kazandırılması gibi örneklerle 11 Eylül öncesinde de başarmıştır.” (Özer, 2010). ABD’nin hukuka bağlı ve idealist imajını bozmadan teröre istediği gibi müdahaleci olabilmesi isteğine Güvenlik Kurulu kendi sistemini değişime zorlayarak yanıt vermiştir. Ancak Irak müdahalesinden sonra vetolar, ABD’ye karşı artmış ve bir nebze sistemin işleyişi düzenlenmiştir. Yine de değişen sistemin içindeki açık uçlu maddeler, sadece ABD için değil veto hakkı olan tüm üyeler için bir yorumlama ve kuralları genişletme imkânı sunmaktadır, bu da hem hukukun üstünlüğü, hem dünya çapındaki stabilize, hem de insan hakları ihlalleri için tehlikeli durumları mümkün kılmaktadır. Eleştirilerden biri bu BM’nin daimî üyelere karşı tedbirsiz kalışı olurken diğer bir endişe Oxford Üniversitesi kamu hukuku profesörü Stefan Talmon’ın (Alexander Reilly, 2011) dile getirdiği; bu kararın, Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi’nin, rolü uluslararası hukuku uygulama ve yorumlama iken, 11 Eylül terörist saldırılarının ardından yasama kanununa girişine bir örnek olmasıdır.

3.3 Terörün Teorik Alandaki Dönüşümü ve BM’ye Yansımaları

El-Kaide terör örgütü lideri Usame Bin Ladin’in üstlendiği 11 Eylül 2001 saldırıları, ABD’nin özellikle II. Dünya Savaşı ve Sovyetlerin 1991’de dağılmasının ardından “dünya polisi” gibi bir rol üstlenmesinden mütevellit, ABD’ye yapılan bu saldırı dünya nezdinde ekstra bir önem arz etmiştir. Dönemin ABD başkanı George W. Bush’un göreve gelirken ki söylemleri de 2001 öncesinde dahi müdahaleci bir anlayışın zaten benimsendiğini, neo-realist siyasi felsefenin ABD için “New World Order” gibi politika hedefleri ile takip edildiğini düşününce ABD’nin bu tip bir terör olayına müdahaleci tepki vereceği pek de sürpriz olmamıştır. BM’nin de ABD ekseninde karar almasının yeni bir durum olmayıp kuruluşundan beri ya nötr ya da ABD yanlısı şekilde devam ettiği düşünülünce BM’deki teorik bakış açısı ABD eksenini takip etmiştir. 9/11’ın bu neo-realist düşünme yapısının (askeri müdahale yanlısı Jeffersonianizm, anti-self exclusive) resmen pratiğe dökülmesi için çok yerinde bir olay olması BM’nin ABD yanlısı kararlar vermesindeki etkiyi daha da arttırmıştır. Uzun dönemler boyu yaygın olarak dünya politikası açıklanırken en çok benimsenen realist teori BM tarafından da büyük ölçüde takip edilegelmiştir ve BM sisteminde her ne kadar devletleri bir araya getirmesi, uzlaşı ve iş birliğini önermesi yönüyle liberal karakteristiklere sahip olsa da veto sistemi bile realizmin yapıtaşlarında yer aldığını gösterir. Ancak 2001 sonrasında bu liberal karakteristik ve belki dünya savaşlarının belki de soğuk savaşın (ya da her ikisinin birden) sebebiyet verdiği realist dünya düzenine yatkınlık arasında gidip gelen BM, 2001 sonrası onayını fazlalaştırdığı güç kullanımı, Westfalyan sisteme aykırı müdahaleleri ve veto sistemindeki işlevsizliklerle realizme kesin bir geçiş gözlenmiştir. Ancak, bu tavrın terörizme kesin bir çözüm yaratmadığı yorumu, 2001 ve sonrası yeni terörist oluşumlar ve terör türlerine bakılarak söylenebilir. BM’nin teorik çerçevesinin terörü önlemedeki yetersizliği 2000’lerde kendini gösterirken, günümüz post-truth çağında BM’nin teorik mantalitesinin güncellenmesi ihtiyacı keskinleşmiş ve değişen dünya, sosyal medyanın ve etkilerinin önlenemez büyüyüşü, çok-seslilik, yeni terörizm türleri (siber terör gibi) uluslararası toplumu realist gelenektense daha sosyal teorilere yakın şekilde hareket etmeye itmiştir. BM de bu dönüşümden nasiplenmekte ve son BM genel sekreteri Antonio Guterres de terörle mücadelede daha farklı yöntemlere gidilmesi gerektiğini savunmakta, teröre somut yerine soyut müdahaleler yapılıp sorunun köküne inilmesi gerektiğini söyleyerek self-kritik yapmaktadır (UN News, 2021). Günümüz dünyasında terörizmin BM içindeki yeri, sosyal teorilerin -özellikle sağ popülizmin düşüşü ile- ne kadar önem kazandığı ile ilgili olacaktır. Burada sağ popülizmin düşüşe geçtiği gözlemi yalnızca Biden’ın seçimlerde galip gelmesi ile yapılmış bir yargıdır. Burak Şener’e göre; şu an sağ popülizmin yükselişine Avrupa özelinde bakarsak sağ popülizm yükseliştedir, özellikle de göçmen karşıtlığı üzerine kurulu bir şekilde ancak sağ popülizmin düşüşüne ABD özelinde bakarsak sağ popülizmin düşüşü yerine liberal değerlerin yükselişe geçme ihtimalinden bahsetmek daha doğru olur. Ama bunu da ilerleyen süreçlerde görebiliriz çünkü dünya genelinde 2020’den beri yaşanmaya devam eden pandemi sebebiyle devletler olağanüstü hareket etmekte ve bu nedenle iç/dış siyasete direkt odaklanılamamaktadır. Sağ popülizmle ilgili iki yorum da dünyanın değişmekte ve sosyal konstrüktivist düzlemin siyasilerden bağımsız olarak post-truth çağı temelli sebeplerden olduğu yargısını yanlışlamaz. BM de bu değişime ayak uydurmayıp, realist teori geleneği ile eski dünyanın kurallarına bağlı olunca geçmişin bir tekrarını yaşaması muhtemeldir. Aynı zamanda BM’nin yerel STK’larla koordinasyonun çok eksik oluşu, veto sisteminde reform eksikliği, sosyal alana önem verilmesinin post-truth çağındaki önem artışı da BM sisteminin kendini 9/11 mantığından çıkarıp yenilemesine ve böylece Ortadoğu’daki karışık ortam, devrimlerle değişen yapılar ve IŞİD gibi terör örgütleri ile mücadelede aynı mantığı izlememesi gerektiğini gösterir. Sağ popülizm tartışması da geleneksel uluslararası ilişkiler mantığının değişime eğilimine işarettir.

 4. Sonuç

Terörizmi sadece günümüzde ortaya çıkmış ve bir anda tüm dünya üzerinde etki ve sonuç oluşturan bir sorun olarak düşünmek doğru bir tabir olmaz, çünkü terörist eylemler en bilinen örneğiyle 1790’lı yıllara dayanmaktadır. Terör eylemleri günümüze yakın tarihlerde adından ve etkisinden sıkça söz ettirmiş olsa da, I. Dünya Savaşı sonrası dönemde kurulan ve birçok devletin üye olduğu Milletler Cemiyeti döneminde cemiyetin pek fazla gündemine gelmemiştir. 1934 yılında Yugoslavya Kralı I. Alexander’a ve Fransız Cumhuriyet Konseyi Başkanı Louis Barthou’ya gerçekleştirilmiş suikastların doğrudan terör eylemi olmasından Milletler Cemiyeti terörizmi gündemine alma ihtiyacı hissetmiştir. Her ne kadar Milletler Cemiyeti bu suikastların ardından terörizme konusu üzerine çalışmalar yapsa da üzerinde ortaklaşa uzlaşılan bir genel terörizm tanımı ortaya çıkmamış ve uluslararası toplumda kabul gören bir terörizm tanımının olmaması devletlerin bu konu da ihmalkâr davranmalarına veya kendi siyasi ve dış politika çıkarlarına göre ucu açık bir terörizm tanımı yapmalarına neden olmuştur. Milletler Cemiyeti döneminde devam eden tanım sorunu Birleşmiş Milletler döneminde devam etmiştir. Özellikle 1960 yılından itibaren artış gösteren terör eylemleri neticesinde BM Genel Kurul genelinde bir dizi sözleşmeler imzalama sürecine girmiştir. 2000 yılına kadar BM Genel Kurulu tarafından terör faaliyetlerin önlenmesine yönelik sözleşmeler hazırlanıp üye devletlere sunulurken, yaptırım gücü olan ve kararları bağlayıcı niteliğe sahip Güvenlik Konseyi 1989 yılına kadar terörizme sessiz kalmıştır. Ancak, 2001’de yaşanan 11 Eylül olayları sonrası, terörizme karşı sessiz kalınma bitmiş, terörizm BM de dahil olmak üzere tüm uluslararası toplumun odak noktası olmuştur. Yine de terörizmin tanımı üzerine ortak bir kanıya varılamaması devam etmiş bu da teröre müdahalede çeşitli genelleyici ve yozlaşmaya müsait bir ortama uygunluk vermiştir. BM’nin özeleştirisinde de terörle mücadelede efektif ve sorunun kökenine inen çözümlerin eksikliği belirtilmiştir. BM’nin görüş ve çerçevesindeki bir başka değişiklik, yasal sınırlar ve güç kullanımıyla ilgilidir.11 Eylül saldırılarından sonra ABD, hukukun üstünlüğünü izleyen istikrarlı ve demokratik bir hegemon olarak itibarını korumaya karar verdi. BM, yasal değişiklikler yaparak, durumu onaylayarak ve veto sayımını AB lehine yorumlayarak buna uyum sağladı. BM’nin kuruluş ilkelerine zıt gerçekleştirdiği hukuki aksiyonlar eleştirildi. Uluslararası hukukun rolü ve güç kullanımının sınırları, ABD Başkanı George W. Bush’un iş birliğinden uzak önleyici eylem mantığı ve stratejisi ile BMGK’nin ABD yanlısı karar alma duruşu ve veto sisteminin çarpıklığa açık oluşu birleştirildiğinde sorgulanmıştır. Ancak, Irak ve Afganistan’daki müdahalelerin ardından Birleşmiş Milletler ve dünya kamuoyu ABD’yi giderek daha fazla eleştirmeye başladı. 2001 sonrası BM tarafından gerçekleştirilen hukuksal girişimler, yeni kurum ve oluşumlar terörle mücadelede fayda sağlamış olsa da BM bakış açısının dünya çapında insan hakları ihlallerini ve daimî üyelerin olası hatalarını önleyebilecek bir sistem geliştirebilmek için bir reforma ihtiyacı hala bulunmaktadır. Meselenin diğer bir boyutu olarak, BM’nin teorik perspektifinin dönüşümü, 2001 öncesi göreve gelen ve 9/11 saldırılarında da başkanlığa devam eden George W. Bush’un neo-realist politika teorisinden etkilenmeye bu dönemde başlamış, müdahaleci, askeri güç yanlısı bir tutum izlenmeye başlanmıştır. BM, neo-liberal ve işbirlikçi bir örgüt olarak kurulmasına rağmen, askeri müdahaleci bir eğilime sahip gerçekçi bir ideolojiye yakın durarak, Soğuk Savaş realizmine keskin bir dönüş yaptı. BM’in terörizmle mücadeledeki teorik ve pratik bakışının yetersizliği 2000’li yıllarda kendini gösterdi ve bugünün hakikat sonrası çağında, gelişen dünya, sosyal medya, çoğulculuk, propaganda ve farklı terörizm türleri, dünya siyasetinin gerçekçi gelenek teorilerindense daha sosyal teorilere yakın bir şekilde revize edilmesine yol açtı. Günümüz ve sonrası için BM’nin teorik perspektifinin belirleyicilerinden biri sağ popülizmin yaşadığı görece düşüş olacaktır ve bu düşüş gözlemi sadece ABD için gözlenebilirken pandemi koşullarındaki bu yıllarda devletler olağanüstü hareket ederek, tahmin edilmesi güç bir ortam oluşturmaktadır. Fakat her durumda, 9/11 terörle mücadele mantığı BM tarafından benimsenmeye devam ederse halihazırda stabilite yakalayamamış Ortadoğu, devrimlerle değişen yapılar ve IŞİD tarzı terörist gruplarla ilgili karar alırken efektif olamamaya devam edecektir. Fakat BM kendi sistem içi reformlarını ve sosyal alana verilen önemi arttırmayı benimseyerek terörün kök nedenlerine inip sorunu çözebilecektir.

Abdullah BARDAKCI                                                              

Samiha Hande TOPRAK

Uluslararası Örgütler Staj Programı

Kaynakça:

Abdurrahmanlı, E. (2018). Küreselleşme Olgusuyla Birlikte Büyüyen Terörizm. Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi, 5(18), 586-605. 

Abdybaeva, M. (2005). Hukuki Bakımdan Terör ve 11 Eylül Saldırısı. Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. 

Acharya, U. D. (2009). War on Terror or Terror Wars: The Defining Problem of Terrorism. Denver Journal of International Law and Policy, 37(4), 653-681. 

Alexander Reilly, G. A. (Oxford University Press, 2011). ‘The Security Council as World Legislator’. Australian Public Law, 222.

Azarkan, E. (2009). 11 Eylül Terör Saldırıları Sonrası Dönemde Birleşmiş Milletlerin Uluslararası Terörizm Konusundaki Tutumu. Dicle Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 12-13(16-17-18-19), 45-68. https://dergipark.org.tr/tr/pub/duhfd/issue/23019/246141 adresinden alındı

Baki, M. (2009). Uluslararası Terörizmle Mücadelede Birleşmiş Milletler’in Önemi ve Etkisi. İstanbul, Türkiye: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.

Bassiouni, C. (2001). International Terrorism; Multilateral Conventions (1937-2001). Transnational Publishers, New York, s. 15.

Centre, U. N. (2004). “New Security Council resolution directs aim at all terrorists”. News of UN: https://news.un.org/en/story/2004/10/117442-new-security-council-resolution-directs-aim-all-terrorists adresinden alındı

DEMA. (2021). Various Definitions of Terrorism. DEMA https://dema.az.gov/sites/default/files/Publications/AR-Terrorism%20Definitions-BORUNDA.pdf adresinden alındı

Denker, M. S. (1997). Uluslararası Terör, Türkiye ve PKK. Political Terrorism: A New Guide to Actors, Authors, Concepts, Data Bases, Theories, & Literature, Boğaziçi Yayınları, İstanbul, 1997.

Doğan, B. (2020, Ocak). Terörizmin Uluslararası Hukuktaki Yeri, Değişen Boyutları ve El-Kaide Örneği. Çankaya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.

Einsiedel, S. v. (2016, October). Assessing the UN’s Efforts to Counter Terrorism. United Nations University. Tokyo: United Nations University Centre for Policy Research. https://cpr.unu.edu/research/projects/assessing-the-uns-efforts-to-counter-terrorism.html adresinden alındı

Eric Rosand, A. M. (2021, Şubat 26). Where is UN Counterterrorism Headed 20 Years After 9/11?. IPI Global Observatory: https://theglobalobservatory.org/2021/02/where-is-un-counterterrorism-headed-20-years-after-9-11/ adresinden alındı

Erickson, R. J. (1989). Legitimate Use of Military Force Against State-Sponsored International Terrorism. Washington: Air University Press.

Ganor, B. (2002). Defining Terrorism: Is One Man’s Terrorist another Man’s Freedom Fighter? Police Practice and Research, 3(4), 287-304.

Kaşıkcı, T. (2016). Küresel Terörizm ve Birleşmiş Milletler Sistemi. The Turkish Yearbook of International Raltions, 47, 1-26. doi:10.1501/Intrel_0000000305

Kramer, H. H., & Yetiv, S. (2007). The UN Security Council’s Response to Terrorism: Before and after September 11, 2001. Political Science Quarterly, 122(3), 409-432. https://www.jstor.org/stable/20202886 adresinden alındı

Kramer, H. H., & Yetiv, S. A. (tarih yok). The UN Security Council’s Response to Terrorism: Before and after September 11, 2001.

News, U. (2021).https://www.un.org/africarenewal/news/terrorism-%E2%80%98spreading-and-destabilizing%E2%80%99-entire-regions-guterres-warns-states-key-kenya.

Office of the United Nations High Commissioner for Human Rights. (2008). Human Rights, Terrorism and Counter-terrorism. Office of the United Nations High Commissioner for Human Rights: https://www.ohchr.org/documents/publications/factsheet32en.pdf adresinden alındı

Polat, D. Ş. (2020). Kuruluşundan Çöküşüne Milletler Cemiyeti Sistemi. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 19(76), 1950-1967. www.esosder.org adresinden alındı

Price, R. (2004). United Nations and Global Security. Palgrave Macmillan.

Reich, W. (1990). Origins of Terrorism. New York: Cambridge University Press.

Report, C. C. (2008). Letter dated 10 June 2008 from the Chairman of the Security Council Committee established pursuant to resolution 1373 (2001) concerning counter-terrorism addressed to the President of the Security Council . “Survey of the implementation of Security Council resolution 1373 (2001), Report of the Counter-Terrorism Committee”. undocs.org: https://undocs.org/S/2008/379, adresinden alındı

Repository, U. N. (2017, September 28 ). . S/PV.4385. . UN DOCS: https://undocs.org/S/PV.4385 adresinden alındı

Saul, B. (2015, September). Defining Terrorism: A Conceptual Minefield. 15(84), s. 1-14. http://ssrn.com/abstract=2664402 adresinden alındı

Şimsek, M. (2016). Terörizm:Kavramsal Bir Çalışma. Akademik Bakış Dergisi(54), 319-335. http://www.akademikbakis.org adresinden alındı

Tekel, S. (2015). Birleşmiş Milletler ve Uluslararası Terörizm. 1355. https://www.ayk.gov.tr adresinden alındı

The Institute for Economics & Peace (IEP). (2020). Global Terrorism Index 2020. https://web.archive.org/web/20201125074953/https://www.visionofhumanity.org/wp-content/uploads/2020/11/GTI-2020-web-1.pdf adresinden alındı

United Nations. (2001). “Security Council unanimously adopts wide-ranging anti-terrorism resolution; calls for suppressing financing, improving international cooperation”. United Nations: https://www.un.org/News/Press/docs/2001/sc7158.doc.htm adresinden alındı

UNSC. (2004). “Security Council acts unanimously to adopt resolution strongly condemning terrorism as one of most serious threats to peace”. . https://www.un.org/News/Press/docs/2004/sc8214.doc.htm adresinden alındı

Wikipedia. (2021, March 17). List of major terrorist incidents. Wikipedia: https://en.wikipedia.org/wiki/List_of_major_terrorist_incidents#2000_to_2014 adresinden alındı

Wikipedia. (2021, Mart 19). United Nations Security Council Resolution 1373. Wikipedia: https://en.wikipedia.org/wiki/United_Nations_Security_Council_Resolution_1373#cite_ref-2 adresinden alındı

11 EYLÜL SONRASI ABD MÜDAHALECİLİĞİ VE BM SİSTEMİ TEMELİNDE ULUSLARARASI HUKUK. Doktora Tezi. Ankara, Türkiye: ANKARA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ

Dr. Öğr. Üyesi Fatih Yaşlı ile Türk Milliyetçiliğinin Tarihsel Gelişimi Üzerine Röportaj

Fatih Yaşlı Kimdir?

Dr. Öğretim Üyesi Fatih Yaşlı 1979 yılında Ankara’da doğmuştur. Lisans eğitimini Gazi Üniversitesi Maliye Bölümü’nde 2001 yılında tamamlamıştır. Aynı yıl Bolu Abant İzzet Baysal Üniversitesi’nde siyaset bilimi yüksek lisansına başlamış ve Uluslararası İlişkiler Bölümü’nde siyasi tarih araştırma görevlisi olmuştur. 2004-2008 yılları arasında Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü’nde doktora yapmıştır. Doktorasını tamamlamasının ardından Bolu Abant İzzet Baysal Üniversitesine dönen Fatih Yaşlı, halen bu üniversitede öğretim üyesi olarak görev yapmaktadır.

Yayınlanmış Eserleri: Hayatın Olumlanması Olarak Felsefe: Nietzsche ve Marx; Kinimiz Dinimizdir: Türkçü Faşizm Üzerine Bir İnceleme; Hegemonyadan Diktatoryaya AKP ve Liberal-Muhafazakâr İttifak; AKP ve Yeni Rejim, AKP, Cemaat, Sünni-Ulus; Türkçü Faşizmden ‘’Türk-İslam Ülküsü’’ne; Antikomünizm, Ülkücü Hareket ve Türkeş; ‘’Halkçı Ecevit: Ecevit, Ortanın Solu, CHP.

 

Röportaj Soruları

Türk Milliyetçiliğinin tarihsel gelişiminde antikomünizm nasıl bir önem arz etmektedir?

Türk milliyetçiliğinin doğuşu 19. yüzyıla tekabül eder. Ancak Osmanlı İmparatorluğu’nun kurucu unsurunun Türkler olması ve İslamiyet’in de “kavmiyetçiliğe” izin vermemesi nedeniyle geç ortaya çıkmış bir milliyetçiliktir bu. İmparatorluğun dağılmasının engellenmesinin mümkün olmadığı anlaşıldığında ise milliyetçilik, yani o günkü adıyla “Türkçülük” ön plana çıkmaya ve gerçekçi görünmeye başlayacaktır. Dolayısıyla Türk milliyetçiliğinin doğuşunda belirleyici öğe antikomünizm değildir. Antikomünizmin Türk milliyetçiliği ile buluştuğu tarihler esas olarak 1930’ların ikinci yarısına tekabül eder. Kendilerini resmi milliyetçilikten ayırmak için “Türkçü-Turancı” olarak adlandıran çevreler bu yıllarda Nazizmin ve Faşizmin argümanlarıyla Türkçülüğü sentezlemeye girişirler ve benim “Türkçü Faşizm” adını verdiğim akım ortaya çıkar.

2.Dünya Savaşı’nın sonuna kadar Nazilerle ve İtalyan faşistleriyle arası iyi olan tek parti iktidarı Türkçü Faşizmin siyasi faaliyetlerine izin verir, ancak 1944 yılında Naziler’in savaşı kaybedeceği ve Sovyetler’in kazanacağı anlaşılınca bir tutum değişikliğine gidilir. Nihal Atsız Reha Oğuz Türkkan ve Zeki Velidi Togan’ın da aralarında bulunduğu isimler “komşu ülkelerle aramızı bozma” ve “darbecilik” gerekçesiyle tutuklanır. Açılan dava siyasi tarihimize “ırkçılık-turancılık davası” olarak geçmiştir. Ancak bu davanın göstermelik bir dava olduğu sonradan anlaşılır. Çünkü kısa süre sonra yargı cezaları bozacak ve sanıkların hepsini beraat ettirecektir.

Türk milliyetçiliğinin antikomünizmle ikinci ve “gerçek” buluşması ise 1960’ların ikinci yarısından itibaren söz konusu olur. Tam tarih vermek gerekirse 1965 yılında Türkeş ve arkadaşları Cumhuriyetçi Köylü Millet Partisi’ni ele geçirirler ve partiyi adım adım Soğuk Savaş konseptine uygun paramiliter bir yapılanmaya dönüştürürler. Bu dönüşümün sonucunda parti 1969 yılında Milliyetçi Hareket Partisi (MHP) adını alır ve 12 Eylül darbesine kadar paramiliter bir güç olarak siyasi varlığını devam ettirir. Partinin esas misyonu komünizmle mücadelede bir “sokak gücü” olarak hareket etmektir.

 

Irk saflığı, ailenin korunması, kadın ve erkeğin toplumdaki rolleri bakımından Nihal Atsız’ın ortaya yeni bir fikir sürmediği, var olan Alman ve İtalyan Faşizmlerini yerelleştirdiği sizce söylenebilir mi?

Benim baş ideoloğu Nihal Atsız olan ve “ırkçı-Turancı” olarak adlandırılan akımı “Türkçü faşizm” olarak adlandırmamın nedeni, Atsız’ın ve akımın diğer temsilcilerinin faşizmin evrensel argümanları olduğu gibi alıp Türk milliyetçiliğine uyarlamalarıdır. Bu açıdan bakıldığında sormuş olduğunuz başlıkların hiçbirinde Atsız’ın ve çevresindekilerin yeni bir şey söylemediğini görebiliriz. Antikomünizm, militarizm, erkeklik ve savaş övgüsü, entelektüel düşmanlığı, kadınların anne olarak görülmesi ve kadınsı olan her şeye yönelik nefret… Bunların hepsi açıkça faşizmden ithal edilmiş argümanlardır.

Atsız’ın “özgünlüğü” ile ilgili ise esas olarak bakılması gereken yer yazmış olduğu mitolojik romanlardır. Atsız akıllıca bir kavrayışla milliyetçilikle mitolojik bir tarih yazımı arasındaki bağlantıyı fark etmiş ve “milli bilinç inşası” adına Orta Asya’nın kadim zamanlarındaki Türklerin serüvenlerini anlatan tarihi-mitolojik romanlar yazmıştır. “Bozkurtlar serisi” olarak da adlandırılan bu seri ülkücü milliyetçi kuşaklar tarafından okunmuştur ve bugün de okunmaya devam etmektedir

 

Atsız-Türkeş ayrışmasının Türk Milliyetçiliğinin İslamizasyonunda bir etkisi bulunmakta mıdır?

Soruyu tersine çevirmek daha doğru olur: Türk milliyetçiliğinin İslamizasyonu Atsız-Türkeş ayrışmasını tetiklemiştir. Bunun gerisinde ise esas olarak MHP’nin ve Türkeş’in siyasal misyonu bulunmaktadır. Atsız da elbette ki bir antikomünistti ama bir siyasal hareketin lideri değil daha çok bir teorisyendi. Oysa Türkeş bir siyasetçiydi ve liderliğini üstlendiği hareketin varlık nedeni solla teorik değil pratik bir mücadele vermekti. İşte İslamizasyon 60’ların sonuna doğru o mücadele için olmazsa olmaz olarak görüldü ve ülkücülüğe eklemlendi.

Komünizmle mücadelenin bir sokak savaşına dönüştüğü bir konjonktürde, bu mücadelenin Allah ve din adına yapıldığının söylenmesi hem kadrolaşmayı hem de özellikle Sünni-dindar-muhafazakâr halk nezdinde meşruiyet sağlamayı daha da kolaylaştıracaktı. Dolayısıyla İslamizasyon pragmatist bir hamle olarak başladı ancak daha sonra hareketin içerisinden giderek dindarlaşıp, Müslümanlığı Türklüğün önüne koyan ve Türk-İslam sentezine gerçekten inanan isimler çıktı. Bunlar daha sonra Muhsin Yazıcıoğlu öncülüğünde kendi partilerini yani Büyük Birlik Partisi’ni kurdular. 

 

Türk muhafazakârlığının önemli isimlerinden biri olan Nureddin Topçu’nun anti-komünist retoriğinin aynı zamanda anti-kapitalist olmasını nasıl değerlendiriyorsunuz? Bu, sahici bir anti-kapitalist tavır alış mıdır?

Belki “sahici” olarak değerlendirilebilir ama “gerçekçi” demek mümkün değildir. Topçu’nun “ruhçu sosyalizm” olarak adlandırdığı dünya görüşünün ekonomi-politiğine baktığımızda gördüğümüz şey, tarıma dayalı ve anti-endüstriyel bir toplum modelidir. Oysa 20. Yüzyılda bunun herhangi bir gerçekliği yoktur. Yani kapitalizmden kapitalizm öncesi üretim biçimlerine dönerek kurtulmak mümkün değildir. Böylesi bir “muhafazakar devrim” tamamen bir ütopyadır. Ayrıca Topçu’nun anti-kapitalizmi araçsallıkla maluldür. Yani Topçu, komünizmi kapitalizmin bir marazı olarak görmekte ve komünizmden ancak kapitalizmi ilga ederek kurtulabileceğini düşünmektedir. Ancak kapitalizmden kurtuluş için öne sürdüğü formül az önce anlatmaya çalıştığım üzere imkânsızdır. Ayrıca Topçu Nazizm’in anti-kapitalist ve anti-modernist olduğunu düşünmüştür ki bu büyük bir yanılgıdır. Bu yanılgıdan hayatı boyunca kurtulamayışını ise öldüğünde başucunda Hitler’in bir fotoğrafının bulunmasından anlıyoruz. 

 

Necip Fazıl’ın ortaya attığı Başyücelik Devleti’nin günümüz hükumet sistemi ile örtüştüğünü düşünüyor musunuz?

Necip Fazıl, Türkiye İslamcılığının ve dolayısıyla bugünkü iktidar kadrolarının “üstad”ıdır. Bugünkü iktidar kadroları 70’lerde gençken siyasal İslam’la tanıştılar ve siyasal İslam’ın simge ismi Necmettin Erbakan’la birlikte Necip Fazıl’dı. Üstelik Erbakan bir siyasetçiyken Necip Fazıl çok yönlü bir mütefekkir olarak görülüyordu. Onun Başyücelik Devleti bir İslami ütopyadır. Erdoğan’ın Necip Fazıl’ın bu eserini okumamış ve ondan etkilenmemiş olma ihtimali yok, şüphesiz ve birebir örtüşmese de Başyücelik esinli bir iktidarla karşı karşıya olduğumuzu söyleyebiliriz. İktidarın attığı adımların bazıları çok net bir şekilde Necip Fazıl’ın fikriyatıyla ve “İdeolocya Örgüsü” adlı eserde anlatılan Başyücelik Devleti’yle örtüşüyor.

 

Türk Milliyetçiliğinin kökenlerinde bir pro-Amerikancılıktan söz etmek sizce doğru mudur?

Türk milliyetçiliğinin doğuşunu 19. Yüzyıl olarak görürsek burada bir pro-Amerikancılıktan söz etmek söz konusu olamaz zaten ama eğer kastedilen ülkücü milliyetçilikse çok açık bir şekilde bunun böyle olduğunu söyleyebiliriz. Hatta ülkücülüğü de aşacak şekilde, Türk sağının Soğuk Savaş döneminin bir ürünü olduğunu, ülkücü milliyetçilik, muhafazakârlık ve İslamcılığın bu dönem içerisinde vücut bulduğunu ve bu esnada da kendisine kurucu öteki olarak komünizmi seçtiğini, kendisini antikomünizm üzerinden var ettiğini söyleyebiliriz. Bu ise iki kutuplu dünya düzeninde öyle ya da böyle Sovyetler Birliği’ne karşı kimi zaman bilerek kimi zaman bilmeden ABD’nin yanında saf tutmak anlamına gelmiştir. ABD’ de kimi zaman açıktan kimi zaman örtülü bir şekilde antikomünizm siyasetine uygun bir şekilde Türkiye’deki sağ hareketleri desteklemiş, biçimlendirmiş ve fonlamıştır.

 

12 Eylül 1980 Darbesinin Türk milliyetçiliğinin Türk-İslam Ülküsüne dönüşümünde bir kırılma noktası olduğunu düşünüyor musunuz?

Tek kırılma noktası değildir ama önemli aşamalardan biridir. Ülkücüler arasında 70’lerin sonuna doğru yaygınlaşan İslamileşme dalgası özellikle 1979 İran İslam devrimi aracılığıyla hız kazandı 12 Eylül darbesinin ardından devletin kendilerini de hapse atmasıyla birlikte ortaya çıkan hayal kırıklığı da işin tuzu biberi oldu. Ancak bu İslamizasyon dalgası ülkücü hareketin kaderini bütünüyle belirlemedi. 80’lerin sonlarına doğru Muhsin Yazıcıoğlu ve ekibi daha İslami bir milliyetçilik adına partiden ayrıldıktan sonra ve özellikle Refah Partisi’nin yükselişinin o alanı kapatmasıyla birlikte MHP’nin söylemindeki İslami dozaj azaldı. Zaten komünizm bir tehdit olmaktan çıktığı için artık İslam’ın ekstra motivasyonuna ihtiyacı kalmamıştı. Ayrıca SSCB’nin dağılması Turan hayallerini tekrar alevlendirdi ve daha “Türkçü” bir söylem kaçınılmaz hale geldi. MHP 28 Şubat sürecinde de siyasal İslam karşıtı bir pozisyon aldı ve sonrasındaki seçimlerde yani 1999’da DSP ve ANAP’la bir koalisyon kurdu. Bugüne gelindiğinde ise esas olarak görülmesi gereken MHP’nin bugünkü rejim inşa etme sürecine 15 Temmuz sonrası vermeye başladığı doğrudan destektir. MHP bugün İslami bir söylemin taşıyıcısı değildir ama İslami bir rejim inşasının ortağıdır. Dolayısıyla MHP dün “eski devlet”in partisiydi bugün ise “yeni devletin partisidir” demekte bir sakınca bulunmuyor bana göre.

 

Mustafa NAKİPOĞLU

Milliyetçilik Staj Programı

 

Sovyetler Birliği’nden Günümüze: Rusya’da Homofobi

Öz

Küresel boyutta önem arz eden ve üzerinde durulması gereken LGBT+ bireylerine karşı nefret söylemleri ve homofobiye yönelik konuyu ele alarak çalışmamızı gerçekleştirdik. “Sovyetler Birliği’nden Günümüze: Rusya’da Homofobi” adlı araştırma yazımızda, çeşitli yazılı kaynaklardan yararlanarak, 1917 Ekim Devrimi’nden günümüze uzanan süreçte “Rusya’da homofobi nedir ve tarihsel süreçte uygulanan yaptırımlar nelerdir?” sorusuna yanıt verdik. Bu yazının amacı okuyuculara Sovyetler Birliği Dönemi (1922-1991) – Sovyet Sonrası Dönem (1991-2000) ve günümüz perspektifinde LGBT+ bireylerine karşı izlenen politikalar ve uygulanan yaptırımları aktarmak ve homofobi, sodomi gibi, yazımızda sıkça yer alan kavramları açıklayıcı hale getirmektir. Aynı zamanda yazımızda ele almış olduğumuz konu ve tarihsel süreçler, devrimden bu yana geçmiş ve günümüz arası Rusya’da eşcinselliğe olan bakışı karşılaştırmalı bir şekilde analiz edebilmemizi sağlamaktadır. Bu noktada, yazımızda ele almış olduğumuz konu ve okuyucuların elde edebileceği bilgiler Ekim Devrimi’nden günümüze uzanan süreçte, “homofobi, eşcinselliğe bakış ve hukuki yaptırımlar” ile sınırlıdır.

Anahtar Kelimeler: Homofobi, Sodomi, Eşcinsellik, Sansür, Yasa

 

Abstract

We have carried out our work by addressing the issue of hate speech and homophobia against LGBT+ people, which is of global importance and needs to be focused on. In our research article, “From The Soviet Union to The Present: Homophobia in Russia”, using various written sources, “What is homophobia in Russia and what are the sanctions imposed in the historical process?” we answered this question. The aim of this article is to convey to readers the policies and sanctions imposed against LGBT+ individuals in the Soviet Union Period (1922-1991), Post-Soviet Period (1991-2000) and Today’s perspective and to make descriptive concepts such as homophobia and sodomy frequently included in our article. At the same time, the issue and historical processes that we have covered in our article allow us to analyze the view of homosexuality in Russia between the past and the present in a comparative way since the revolution. At this point, the subject we cover in our article and the information that readers can obtain is limited to “homophobia, homosexuality and legal sanctions” in the period from the October Revolution to the present day.

Keywords: Homophobia, Sodomy, Homosexuality, Censorship, Code

 

Giriş

Cinsel yönelim karşı cinse veya cinsiyete, hemcinse veya cinsiyete duyulan romantik yahut cinsel çekim (ikisi de olabilir.) hissetmeye neden olan kişisel bir niteliktir. Bugün cinsel yönelimlerimizin sebeplerinin ne olduğu tam olarak bilinmemekle beraber biyolojik etmenler ve psikolojik etmenlerin neden olduğuna dair çeşitli görüşler vardır. Cinsel yönelimlerin birden fazla versiyonları mevcuttur: Lezbiyen, gey, biseksüel, transseksüel, interseksüel, heteroseksüel ve queer (Alkan, 2014).  Eşcinsellik veya homoseksüellik ise aynı cinsiyete sahip kişilere karşı duyulan romantik veya cinsel çekim hissetme durumuna verilen addır. Eşcinsellik medeniyetlerin gelişmesi yahut teknolojinin ilerleyip insan haklarının ortaya çıkmasıyla keşfedilen bir şey değildir. Aksine MÖ yıllardan günümüze gelen bir yasa tabletinde yahut eski bir çömlek üzerine işlenen tasvirlerden özellikle erkek eşcinselliğinin var olduğunu görmekteyiz. Çok tanrılı dönemde kullanılan mitlerden, Akdeniz uygarlıklarında oynanan oyunlardan, tasviri yapılan feminen karakterli erkeklerden, Binbir Gece masalı gibi pek çok anlatıdaki tasvirlerden, feodal dönemde var olan eşcinsel eğlence mekanlarından insanlığın hemcinsine ya da birden fazla cinsiyete çekim duymasının anormal bir durum olduğunu savunmak son derece önyargılı bir davranıştır (Yüksel & Yetkin, 2013). İşte bu önyargıyı içeren duruma 1960 yılında Amerikalı psikolog George Weinberg tarafından  ‘’homofobi ’’ denilmiştir. Etimolojik olarak “homo” aynı demek “fobi” ise doğal olmayan, mantıksız ve güçlü bir korku ya da nefret anlamına gelmektedir. Homofobi kelimesindeki homo ise aynı anlamında değil de aynı cinsiyetlerden bireylerin birleşmesini (eşcinseli) çağrıştırdığı için kullanılmış. Yani Türkçe’ye çevrilecek olursa homofobiye “eşcinsel korkusu” ya da tanımın içeriğine uygun olacak bir şekilde “eşcinsel nefreti” de denebilir (Alper, 2014).

“Mesele eşcinsel arzu değildir, eşcinsellik korkusudur: Kelimenin tek başına neden kaçışları ve nefretleri harekete geçirdiğini açıklamak gerekir. Öyleyse biz de heteroseksüel dünyanın “eşcinsellik” üzerine nasıl söylemde bulunduğunu ve fantezi geliştirdiğini inceleyelim.”

Guy Hocquenghem, Le Desir Homosexuel (Eşcinsel Arzu), 1972.

Çeşitli görüşlere göre çok tanrılı dinlerden tek tanrılı dinlere geçiş sonrası yasak ve anormal görünmeyen eşcinsellik; ön planda erkek eşcinselliği (geylik) olacak şekilde tuhaf karşılanmaya başlamıştır. Homoseksüelliğe ya da farklı cinsel yönelimlere sahip olma durumuna karşı olmak sadece 20. Yüzyılda ortaya çıkmış değildir. Ancak homoseksüelliğin tanımlanması, ardından bilim insanlarının bunu bir anomali olarak yorumlamaları ve bu yorumlamaların otoritelerce heteroseksüelliğin normal olduğu ancak cinsel yönelimi farklı olan bireylerin heteroseksüel bireylerden tıpkı kadınlar gibi daha aşağı bir konumda oldukları yıllar boyunca bir politik duruş haline getirtilmiştir. (Başar)

Doğu ve Batı arasında bulunan Rusya ise ne Yunan kültüründeki homoseksüelliğe ne de Arap kültüründeki homoseksüel romantizme yakın olmuştur. Rus kültürünün bu yaklaşıma uzak olması elbette insanların suçu değildir ancak bu durum homofobi duymak için geçerli bir sebep de değildir. Yapılan araştırmalar sonucu farklı cinsel yönelime sahip olmanın bir hastalık olmadığı uzun süredir bilinmekte ancak Rus halkının eskiden gelen tabuları, yasaklanan cinsellik ve kamu önündeki nefret söylemleri nedeniyle eşcinsellik korkusunu arttırmıştır.

 

1. EKİM DEVRİMİ VE SONRASI EŞCİNSELLİK

1917 Ekim Devrimi sonrası kanunlar yeniden yazılmıştır. Çarlık Rusyası döneminde suç sayılan eşcinsellik, Ekim Devrimi sonrası 1922 yılında oluşturulan yeni Sovyet Ceza Kanunu’nda suç olmaktan çıkarılmıştır. 1926 yılında kanun yeniden düzenlendiğinde, eşcinsellik yasal olma statüsünü korumaktaydı. Yeni ceza kanunu düzenlemesinde sodomi yasasının yer almamasında, Berlin Seksoloji Enstitüsü kurucusu olan Alman bilim insanı Magnus Hirschfeld’in etkisi olduğu söylenmektedir. Hirschfeld, eşcinselliğin bir hastalık olmadığını, insan cinselliğinin sadece bir ortaya çıkışı olduğunu öne sürmektedir. Her ne kadar kanun önünde suç olmaktan çıkmış olsa da toplumda eşcinsellerin gördüğü zulüm devam etmekteydi (Khoroshilova, 2017). 1920’lerin sonu, 1930’ların başı olan dönemden itibaren ise kazanmış oldukları yasal özgürlüklerini yitirmişlerdir. 1930’lu yıllardan itibaren eşcinsellik bir burjuva sapkınlığı olarak görülmeye başlanmıştır. 1933 yılında açıklanan yeni Sovyet ceza kanunu yasasında eşcinsellik aleni bir biçimde suç sayılmıştır ve 1934 yılında ilgili yasa yürürlüğe girmiştir.  Sovyet Rus yazar Maksim Gorki, eşcinselliğin yasal hale getirilmesinin faşizme yol açabileceğini savunmuştur. Bu zaman dilimi içerisinde eşcinsellik sisteme karşı bir tehdit olarak algılanmıştır. (Ertan, 2010) Lezbiyenlik ise hiçbir dönem suç olarak görülmemiş olsa da doğal olmayan bir durum olarak, hastalık olarak kabul edilmiştir (Dahlburg, 1993). 1993 yılına kadar, homoseksüellik suç ve normal olmayan durum olarak kabul görmeye devam etmiştir.

  • Sodomi Nedir?

Terminolojik olarak “oğlancılık” anlamına gelen sodomi, dar anlamıyla iki erkek arasındaki anal yol ile gerçekleştirilen cinsel ilişkidir. Sodomi, tarihte cinsel suçlardan biridir. (Lawyer, tarih yok)

 

  • 1922 tarihli Sovyet Ceza Kanunu

1917 Ekim Devrimi’nin ardından 1922 yılında Sovyet Ceza Kanunu oluşturulmuştur. Yeni oluşturulan ceza kanununa göre iki erkek arasındaki eşcinsel ilişki etkili bir şekilde suç olmaktan çıkarılmıştır ve cinsellik üzerine yapılan tüm hukuki kısıtlamalar kaldırılmıştır. 1920’lerin sonlarına doğru ilerleyen süreçte ise  Joseph Stalin’in yönetime geçmesiyle birlikte 1933 yılında kabul etmiş olduğu eşcinsellerin tutuklanması ve mahkum edilmesini onaylayan önerilen yasa, 1934 yılında yürürlüğe girmiştir, 1993 yılına kadar uygulanmaya devam etmiştir  (Quince, 2013).

 

  • 1934 tarihli Sovyet Ceza Kanunu

1920’li yılların sonundan 1953 yılına kadar olan süreçte Sovyet iktidarının başına geçmiş olan Joseph Stalin döneminde, 7 Mart 1934 yılında tekrar düzenlenen ceza kanununa ilişkin 121. Maddeye eşcinsellik ve eşcinsel propagandaları ile ilgili batı kapitalist kültürü sapması olduğu, burjuva kültürüne ait öğeler olduğu eklenmiştir ve yürürlüğe girmiştir. Eşcinsellere yönelik hukuki kısıtlamalar, 1922 yılında yürürlüğe giren yeni ceza kanunu sonrası kaldırılması ile tekrar getirilmiştir. Eşcinseller, ‘’Gulag’’ adı verilen çalışma kamplarına gönderilmişlerdir. Kabul edilen yasa, 1993 yılına kadar uygulanmaya devam etmiştir (Alexander, 2018).

 

  • Madde 121 Sodomi

Erkek ile erkek arasındaki cinsel ilişki  5 yıla kadar bir süre zarfında özgürlüğün yoksunluğu ile cezalandırılır.

Fiziksel şiddet, tehdit yahut reşit olmayan biri ile yahut mağdurun bağımlı pozisyonunu kullanarak yapılan eşcinsel ilişki, 8 yıla kadar bir süre zarfında özgürlüğün yoksunluğu ile cezalandırılır  (Alexander, 2018)

 

1.1. STALIN DÖNEMİ (1922-1953)

1917 yılında suç olmaktan çıkarılan ve 1922 yılında yasal hale getirilen eşcinsellik, Stalin’in iktidarıyla birlikte tekrar suç kapsamına girmiştir. 1933 yılında Genrih Yagoda, Joseph Stalin’e, Moskova ve Leningrad’da bir “Pederasti Birliği” keşfettiğini bildirdiği resmi bir yazı göndermiştir. Bunun üzerine 130 kişi tutuklanmıştır. Stalin bu yazıya karşılık olarak, eşcinselleri cezalandıracağını ve ilerleyen yıllarda da cezalandırmaya devam edeceğine yönelik Sovyet Ceza Kanunu’nda yer alan yasayı değiştirmek için bir emirle cevap vermiştir. Lezbiyenlere yönelik hiçbir suçlama yapılmadı, ancak antipsikotik bir ilaç olan “ Throzine ”, lezbiyen kadınları tedavi etmek için önerildi. Bu yasa değişikliği girişiminin nedeni hakkında net bir açıklama bulunmamakla birlikte Dan Healey ve Laura Engelstein isimli tarihçiler, siyasi nedenlerin önemli bir etken olduğu konusunda hemfikirlerdir  (Alexander, 2018).

 

1.2. KRUŞÇEV DÖNEMİ –  DESTALİNİZASYON  (1953-1964)

Stalin’in ölümünün ardından Sovyetler Birliği Komünist Partisi Genel Sekreteri olarak seçilen Nikita Kruşçev, Stalin’in ölümünden 3 yıl sonra, 1956 yılında Sovyetler Birliği Komünist Partisi’nin 20. Kongresini düzenledi ve bu kongreden sonra destalinizasyon süreci başlatıldı. Destalinizasyon, Joseph Stalin’e ait görüşlerden, ideoloji ve hakimiyet yapısından arınma ve geriletilmesi anlamına gelen süreçtir ve sosyalist yasallığı geri getirmeyi amaçlamaktadır. Bunun devamında  Sovyet Ceza Hukuku’nun serbestleştirilmesine yönelik  bilim adamları ve alanında uzman kişiler teşvik edilmiştir ve Kruşçev, Stalin döneminde yasaklanmış olan kriminoloji araştırmalarının 1955 yılında tekrar başlatılmasına izin vermiştir. Stalin dönemi yasalarını gözden geçirmek adına suç ve hukuk alanlarında uzman kişilerden oluşan bir heyet kurulmuştur. Bu gözden geçirilen yasalar kapsamında sodomi yasası da yer almaktaydı. Sodomi yasasına yönelik, öngörülen 5 yıl süreli cezayı 3 yıla indirgeyerek rızaya dayalı erkekler arasındaki eşcinsel ilişkiye yönelik yasayı hafifletme girişimlerinde bulunulduğu görülmektedir. Bu dönemde, adli tıp uzmanları ve kriminologların, sodomi ile ilgili kanıt bulma konusundaki ifadeleri kötümser bir hale gelmiştir. Uzmanlar, şüpheli kişilerde eşcinsel ilişkinin kanıtlanmasının hem anatomik olarak zor olduğunu hem de görgü tanıklarının olmaması açısından imkansız olduğunu ifade etmişlerdir (Rustam, 2019). Buna örnek olarak 1958 yılında cinsel suç soruşturmasında, adli tıp uzmanları Georgii Borisovich Karnovich ve Mikhail Gregorovich’in yazmış oldukları ifadeler verilebilir:

‘’Tıbbi uzmanın sonucunu değerlendirirken  bu belirteçlerin birçoğunun sodomi gerçeğini kanıtlamadığını hesaba katmak gerekir çünkü başka nedenlerden dolayı ortaya çıkabilirler. Bu sebeple  adli tıp uzmanlarının,  sanıktaki sodominin karakteristik belirtileri sadece dolaylı olarak kanıt düşünülmelidir ve sadece araştırmacılar tarafından toplanan diğer kanıtlarla birlikte değerlendirilmelidir ’’ (Rustam, 2019).

 

1.3. BREJNEV DÖNEMİ (1964-1982)

Nikita Kruşçev’den sonra Sovyetler Birliği Komünist Parti Genel Sekreteri olarak Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği’ni (SSCB) yöneten Leonid Brejnev’in döneminde de Kruşçev dönemindeki gibi eşcinselliğe olan düşmanlık artmıştır. Ancak tüm bu düşmanlıklara rağmen birtakım hukuk bilimcileri  rızaya dayalı iki erkek arasındaki eşcinsel ilişkiyi ele alan yasayı gözden geçirme arzusunda olmuşlardır. Brejnev döneminde, Kruşçev döneminden farklı olarak sosyalist yasallık vurgusu, “ hukuk ve düzen ” vurgusu üzerine değiştirildi. Bu dönemdeki bir diğer dikkat çekici unsur ise  Brejnev döneminde  partinin  hakimler üzerindeki baskısıdır. Hakimleri  daha fazla mahkumiyet sağlanması adına baskıya maruz kalmış oldukları söylenmektedir (Shelly, 1996).  Yine aynı şekilde Kruşçev dönemindeki ile benzer olarak cinsel suçlar uzmanları sodomi vakalarında yeterli ve kesin kanıt bulmanın imkansızlığı konusunda endişelerini dile getirmişlerdir. Adli tıbbın, sodomi vakalarında kanıt elde etmenin nispeten daha güvenilir olduğunu düşünmüşlerdir ancak buna yönelik başarı davanın bireysel şartlarına bağlıydı. Kruşçev döneminde canlanan ve Brejnev döneminde daha da geliştirilen kriminoloji çalışmaları ile sodomi suçu, sodomi yasasının yasal dilini inceleyen Sovyet hukukçularının görüşüne girdiği söylenmektedir  (Rustam, 2019).

 

1.4. GORBAÇOV DÖNEMİ

1985 yılında başkanlık görevine gelen Mikhail Gorbaçov  Sovyet tarihi boyunca Rusya’nın dışarıya kapalı ve korumacı bakışının kötüye gittiğini toplumda yükselen isyan sesini fark ederek barış ve işbirliği doktriniyle Glasnost (açıklık) ve Perestroyka (yeniden yapılandırma) politikalarını yürürlüğe koyan kişidir. Aynı zamanda Sovyet Rusya’nın son devlet başkanı olan kişidir. Sosyalist anlayışın kapitalizm karşısında ayakta durmasını barışçıl ve dışarıya açık bir anlayışla mümkün olacağına inanmıştır. Yürürlüğe koyduğu reformlarla ekonomik ve insan hakları açısından ortamı yumuşatmaya çalışmıştır (Healey, 2001, s. 207-257).

 

  • Glasnost

Türkçe’ye açıklık olarak çevrilen 1985 yılında yürürlüğe giren ekonomik alandaki iyileştirmelere verilen genel bir isimdir. Glasnost ile halka yönetimde söz hakkı ve çeşitli özgürlükler verilerek ‘’ Çernobil Vakası ‘’ sonra yönetimin kaybettiği saygı ve güveni tekrar kazanması hedeflenmiştir ancak bu politika Gorbaçov’un tahmin ettiği şekilde gelişmeler göstermemekle birlikte Sovyetlerin sonunu getirdiğine dair görüşler de mevcuttur.

 

  • Perestroyka

1979 yıllında devlet başkanı Leonid Brejnev tarafından önerilen fakat Gorbaçov tarafından Sovyetler Birliği’nin sonuna kadar uygulanan bir politikadır. Perestroyka “yeniden yapılandırma ve reform” anlamına gelen ekonomik ve siyasi düzenlemeler bütünüdür. Bu politikanın amacı özellikle devlet kurumlarını iyileştirmek, dış ve iç ilişkilerde strateji değişiklikleri ile ülkenin canlanmasını sağlamaktır. Bu bağlamda Gorbaçov’un ABD ile silah yarışını durdurup daha dostane ilişkiler kurması ve sık sık Amerika ile görüşmeler yapması çok eleştiri almıştır. (Bakos, 1991) (Taştan, 2015)

Perestroyka ile eşcinsel bireylerin üzerindeki kısıtlamalar hafiflemiştir. Kendilerine basında, edebiyatta, sinemada ve sanatta yavaş da olsa yer edinmeye başlamışlardı fakat bu yine de isimlerinin “pembe liste” lere girmelerine engel değildi. Bu durum toplum genelinde homofobiyi engellenmese de en azından azınlık olarak sahip oldukları fikirleri beyan etmeye hak tanınması eşcinsel vatandaşların umutları yeşertmeye yetmişti. Ancak Glasnost ile gerçek bir özgürlükten bahsedebiliriz. Çünkü yasanın getirdiği hak ve hürriyetler insanların cinsel yönelimlerinin devletin benimsediği liberal anlayışa paralel olarak artık bir öneminin kalmayacağına dair sinyal vermekteydi. (Canşen,  2011 ,  s. 79-88)

1984 yılında küçük bir eşcinsel erkek grubunun Leningrad’da örgüt kurma girişimleri olsa da hemen tespit edilip imha edilmişlerdir. Sovyet yönetiminin geleneksel ve katı bakış açısının eşcinselliğe getirdiği burjuva ahlaksızlığı ve sosyal sapkınlık yaftalaması halkın ve polisin eşcinsellere olan önyargılarını arttırdı. Madde 121 sebebiyle tam bilinmemekle beraber yılda ortalama 1000 kişinin yargılandığına inanılıyor. Ayrıca lezbiyen kadınların 121. maddeye bağlı olarak tutuklanmamaları sebebiyle pek çok kadın “tedavi” edilmek suretiyle hastanelere kapatılmış ve bilimsel yöntemlerle iyileştirilmeye çalışıldığı ortaya çıkmıştır. Bugün hala tutuklanan kişi sayısı bilinmemekle beraber tutulan resmi verilere göre 1980 yılının sonlarına doğru 121. maddeden hüküm giyen kişi sayısı kademe kademe azalmıştır. Buna göre;  1987’de  831 kişi,  1989 yılında 539,  1990 yılında 497 ve 1991 yılında ise 462 kişi  sodomi sebebiyle tutuklandı. Tutuklanan bu kişilerin tutuklanma sebepleri 1987 yılı itibariyle erkek erkeğe cinsel ilişkiden çok çocuklara tecavüz olarak geçmiştir ve bunlar da 5 veya 8 yıl arasında ceza almışlardır (Services, 1998). Yazılan mektup ve günlüklerden cezaevindeki eşcinsel mahkumların en zor işleri yaptıklarını, sürekli şiddete maruz kaldıklarını, ölüm tehlikeleri sebebiyle uyuyamadıklarına ve hatta cinsel istismara uğradıkları ortaya çıkmıştır. Gorbaçov döneminde toplum içindeki öfke ve önyargının sonu gelmemiştir fakat 1985-1990 yılları arasında yaşanan reformist gelişmeler ve Amerika ile iyileşen ilişkiler sayesinde Rusya’dan kaçan gey ve lezbiyen aktivistler ülkelerine dönmeye ve örgütlenme altyapılarını oluşturmaya başlamışlardır  (Services, 1998).

 

2. POST-SOVYET DÖNEMİ HOMOFOBİ

1991 yılında kurulan Rusya Federasyonu ile ülkede pek çok değişiklik yaşanmıştır. Dağılan Sovyetler Birliği’nin ardından liberalleşmeye başlayan Rusya’da özgürlük kavramı gelişmeye ve dönüşmeye başlamıştır.  1993 yılında anayasa 121. maddenin rızaya dayalı erkek erkeğe ilişki kısmı olmadan imzalanmıştır ancak zorla veya bir çocukla işlenen sodomi için 5 yıllık bir ceza öngörülmüştür. Oluşturulan yeni yasayla birlikte 121. madde nedeniyle tutuklananlar serbest bırakılmalarına karar verilmiştir ancak 1993 yılında ilk kısım ile tutuklanan erkeklerin sayısı bilinmediği için ve bu göreve kimse atanmadığı için erkekler çok yavaş serbest bırakılmışlardır. Bugün bu konu hakkında arşivlerde kesin bilgi bulunmamaktadır. Madde 121 üzerinde yapılan değişikliğin iki sebebi vardır: Birincisi AIDS sebebiyle çıkan kriz ikincisi ise 1990 yılında Dünya Sağlık Örgütü’nün eşcinselliği ruhsal hastalık statüsünden kaldırmasıdır. 1997 yılına gelindiğinde heteroseksüel ve homoseksüel tecavüz için ceza getirildi ayrıca rıza yaşı da eşitlendi   (Stella, 2016, s. 26-67).

Yasal alanda yapılan değişimler ve düzenlemeler LGBT bireylerin toplumda kabul görmesine ve devlet tarafından desteklenmelerine sebep olmadı. Cinsel tercihler sadece suç olmaktan çıkartıldı.  1980’lerden itibaren geyler örgütlenmeye çalışmışlardır. Yer altında da olsa dergi ve gazete çıkartıp toplantılar düzenlemişlerdir. 1990’larla gelen özgürleşme ve bir anlamda ‘’ikinci cinsel devrim’’ ile beraber sosyal yaşamda daha aktif rollerde yer almaya başlamışlardır. Eşcinsellerin kendi gazetelerini, örgütlerini kurmalarında bir engel olmadığı için gey, lezbiyen, biseksüel ve queer vatandaşlar hızlı bir şekilde örgütlenip çalışmaya başlamışlardır. Hatta Moskova’da Yevgeniya Debryanskaya önderliğinde 14 Temmuz 1996 yılında ilk ‘’ Gey, Lezbiyen ve Biseksüel İttifakı ‘’ kuruldu. Ardından kendi medyalarını, oyun evlerini, barlarını ve kafelerini kuran eşcinsel vatandaşlar eşit vatandaşlık haklarına sahip olarak toplumda küçük çaplı olsada yer edinmeye başlamışlardır. Cinsel kimlikleri önemsenmeden yahut önemsenerek ana akım medyada da görünür olmaya başlamışlardır. Özellikle de 1990’ların sonuna doğru genç nüfusun eşcinsellere olan sempatisi o dönemde kurulan Tatu müzik grubu gibi popüler Rus pop ve rock sanatçıların etkisiyle artmıştır (Voice, 1996, s. 7-90).

Gorbaçov ve beraberinde gelen yenilikçi politikalar, Sovyetlerin yıkılışı ile geçilen liberal yönetim anlayışı ve tıp camiasında yaşanan yenilikler medyada eşcinsellere uygulanan sansürlerin kalkmasına sebep olmuştur. Yasaklı dönemden itibaren kendi propagandalarını yapmaya çalışan her fırsatta örgütlenmeye çalışan eşcinsellerin haberleşme kanalları elbette olmuştur fakat her seferinde bu girişimler ihbar edilip imha edilmişlerdir. Ancak yeni dönemle beraber erotizm ve pornografinin pazarlama aracı olmaya başlamasıyla sansür gevşemeye başlamıştır. 2000’li yıllara yaklaşırken eşcinsel bireyler için cezai yaptırımın kalkması, cinselliğin üreme aracı olarak görülmemesi,  kadınların annelik görevlerini tercihen yapmaları eşcinselliği bir dezavantaj olmaktan çıkarsa da Sovyetlerin eşcinsellik tanımlaması ve dünya genelindeki bilim dışı tanımlamaların da bunu destekler nitelikte olması uzun vadede toplumun eşcinselliği bir hastalık ve sapkınlık olarak görmesine neden olmuştur. Doksanlı yılların sonuna yaklaşırken insan haklarının dünya genelinde önem kazanması ve ifade özgürlüğünün yaygınlaşmasıyla katı cinsellik algısı devlet özelinde genişletilmek zorunda kalmıştır  (Baer, 2009, s. 19-41).

 

3. GÜNÜMÜZ RUSYA’SINDA HOMOFOBİ: VLADIMIR PUTIN DÖNEMİ

Rus toplumunun derinlerine işleyen homofobinin durumu 2000 itibariyle iktidara gelen Putin yönetimi altında da kendini göstermiştir. Putin iktidarını meşrulaştırmak ve sağlamlaştırmak adına otoriter yönetimini üç önemli noktada şekillendirmiştir: Rus/Slav milliyetçiliği, Rus Ortodoks Kilisesi ve dini referanslarla ortaya konup geleneklere ve geçmiş değerlere dayanarak kurulan muhafazakarlık  (Almeida, 2018, s. 40).  Bu kapsamda Putin’in amaçladığı durum, Kilise ile yoğun bir şekilde bağlantı kurarken Rusların tarihi değerlerine ve geleneklerine de bağlı kalarak dünyayı etkisi altına almak ve eski gücünü kazanarak süper güç olmaktır. Bütün bunların yanı sıra Batı’yı oldukça kötülemiş ve tek doğrunun Ruslar olduğu fikrini lanse etmiştir. Bu hegemonik anlayış  Putin’in milliyetçi ve  zenofobik bir yapıya sahip olduğunu aynı zamanda da geleneksel değerlere yaptığı vurgular ile homofobik bir yaklaşım sergilediğini ortaya koymaktadır (Yıldırım, 2018, s. 173-174). Nitekim söylemlerinde “eşcinsellik” vurgusu yerine “geleneksel olmayan cinsel ilişkiler” vurgusunu kullansa da bu durum homofobi gerçeğini değiştirmemektedir. Rus tarihini incelediğimizde ise aslında Çarlardan aristokratlara, köylülerden din adamlarına bütün sınıflarda eşcinselliğin yaygın olduğunu görmekteyiz.

Rusya’da ilk “LGBTİ+ Pride” yürüyüşü 1991 yılında yapılmıştır. Sonraki yürüyüş ise 2006 yılında yapılmak istense de yetkililerden gerekli izinler alınamamış ve hiçbir yerde gerçekleşememiştir. İlerleyen yıllarda bu baskıcı tavır devam etse de en sonunda 2013 yılında gerekli izinler alınarak St. Petersburg’da yürüyüş yapılmaya çalışılmış fakat LGBTİ+ aktivistleri homofobik ve muhafazakar grupların saldırılarına uğramışlardır. Esas olarak LGBTİ+ hareketinin kamuoyunda aktif bir şekilde kendini gösterdiği dönem ise 2011-2013 yılında ortaya çıkan kitlesel protesto eylemleriyle olmuştur  (Yıldırım, 2018, s. 175).

2013 yılında Duma’nın onayladığı ve Putin’in imzaladığı bir yasaya göre eşcinsellik değil ama eşcinselliğin propagandası yasaklanmıştır. Bu yasayla birlikte kamusal alandaki tüm LGBTİ+ eylemleri, etkinlikleri, konuşmaları hatta gökkuşağı bayrağının kullanımı bile eşcinsellik propagandası kabul edilerek yasaklanmıştır. Bu bağlamda topluma baktığımızda Rusya’da kamuoyu araştırmaları yapan bağımsız sivil toplum kuruşu Levada Merkezi’nin 2013’te yaptığı bir araştırmaya göre Rus halkının %87’si yaşadıkları şehirde bir “LGBTİ+ Pride” yürüyüşünün yapılmasına karşı çıkmakta, %85’i eşcinsel evliliğe karşı durmakta, %27’si psikolojik destek almaları gerektiğini düşünmekte, %23’ü eşcinsellerin yalnız kalmaları gerektiğini, %16’sı toplumdan izole edilmelerini ve %5’i ise tasfiye edilmeleri gerektiğini dile getirmektedir. (Times, 2013)

 

  • Eşcinsel Propaganda Yasası

“Çocukları Geleneksel Aile Değerlerinin İnkârını Savunan Bilgilerden Korumak Amaçlı Yasa” olarak geçse de kamuoyunda “Eşcinsel Propaganda Yasası” olarak anılmaktadır. Hala yürürlükte olan bu federal yasa 11 Haziran 2013 tarihinde Devlet Duması’nda oy birliğiyle kabul edilmiş ve 30 Haziran 2013 tarihinde de Putin tarafından yasalaştırılmıştır.  Yasayla birlikte eşcinsellerin damgalanması ve çocukların eşcinsellik hakkında bilgilendirilmesi yasaklanarak alınan bu tedbir kanunlaştırılmıştır. Bu yasanın ilk tasarısında “eşcinsellik” terimi kullanılmış fakat daha sonrasında bunun yerini “geleneksel olmayan cinsel ilişkiler” terimi almıştır (Sputnik, 2013). Söz konusu yasayla; Kremlin ve Ortodoks kilisesinin savunduğu Rus gençlerinin yozlaştırıldığı düşüncesi “geleneksel olmayan cinsel ilişkilerin propagandası” yasaklanarak engellenmeye çalışılmış ve Batı’nın liberalizmine karşılık geleneksel Rus değerlerinin korunması ve de teşvik edilmesi amaçlanmıştır (Press, 2013) Bununla birlikte reşit olmayan lezbiyen, gey, biseksüel ve transseksüel bireyler hakkında bilgi verenlere ya da onur yürüyüşleri yapanlara yaptırım olarak ağır para cezaları öngörülmüştür.

Eşcinsel Propaganda Yasası hem Rus halkından hem Rus Ortodoks Kilisesi’nden hem de muhafazakar görüşteki geleneksel bakış açısına sahip insanlara hitap edebilmek adına Kremlin’den destek görse de daha sonrasında birçok tepkiyle karşılaşmıştır. Rusya, Avrupa Konseyi’ne bağlı Rusya’nın da üyesi olduğu Venedik Komisyonu, Birleşmiş Milletler bünyesinde bulunan Çocuk Hakları Komitesi ve Uluslararası Af Örgütü gibi uluslararası ve insan haklarıyla ilintili birçok kurum ve kuruluş tarafından kınanmıştır. Bu yasa sadece insan haklarına aykırı olması yönünden değil homoseksüel bireylere yönelik şiddetin artışına neden olduğu ve yapılan bu şiddeti meşru bir hale getirdiği için de oldukça eleştirilmiştir  (Gallagher & Thorpe, 2014).

 

  • Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nden (AİHM) “Eşcinsel Propaganda Yasası” Kararı

Rusya’nın eşcinsellik propagandasını yasaklayan bu yasası AİHM tarafından “düşünce özgürlüğü” ve “ayrımcılıkla mücadele” kapsamında aykırı bulunmuş ve bu yasağın insan haklarına aykırı olduğu belirtilmiştir. Rusya’da yetkili makamların bu yasayı “geleneksel değerleri korumak için ihtiyaç” ve “halk sağlığı” gerekçelerini ortaya koyarak savunsa da AİHM yargıçları bu savunmayı reddetmiştir. Ayrıca yargıçlar eşcinselliğin geleneksel değerleri zedelemeye yönelik bir tehdit oluşturmadığını ve yasanın tamamen insan haklarına aykırı olduğunu belirterek bu yasanın kamu yararını korumak için değil de homofobiden kaynaklı olarak ortaya çıktığını savunmuşlardır. (GL, 2017)

Rusya’da 2013 yılından bu yana yürürlükte olan yasa gereği, reşit olmayanların yanında eşcinsellikten olumlu bir şekilde söz edenler ceza almaktadır. 2017 yılında LGBTİ topluluklarının özgürlüklerini kısıtlayan bu yasaya karşı üç aktivist AİHM’e başvurmuştur. Bu başvuru sonucunda AİHM Rusya’yı aktivistlere 8 bin ila 20 bin Euro tazminat ödemeye mahkûm etmiştir. Verilen kararı Uluslararası Af Örgütü de desteklemiş ve söz konusu homofobik yasayı bir kez daha desteklemiştir. (Welle, 2017)

 

  • Uluslararası Af Örgütü ve “Eşcinsel Propaganda Yasası” Görüşü

İnsan hakları konusunda saygın bir gözlemci grup olan Uluslararası Af Örgütü; Çeçenya’da uzun yıllardır sürmekte olan yargısız infazları belgelemiş ve eşcinsellere karşı yapılan tasfiye iddialarının soruşturulabilmesi ve uluslararası hukuk kurallarının ihlal edildiği gerekçesiyle faillerin yargılanması için Rus hükümetini defalarca ifşa ederek utandırma girişiminde bulunmuştur. Ayrıca Rus hükümetini, söz konusu sorumluların insan haklarını ihlal ettiklerine dair davalar sonucunda cezasız kalmasına göz yumduğu ve ölüm tehditleriyle karşı karşıya kalan Rusya LGBT Ağının lideri Igor Kochetkov gibi birçok aktiviste koruma sağlamadığı için de sık sık kınamıştır. (Loriga, 2020, s. 8)

Uluslararası Af Örgütü öncelikli olarak Rusya’nın Rusya halkını ayrımcılığa karşı korumasını talep etmektedir. Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’ne (AİHS) göre devletler, bireylerin din, dil, ırk, cinsiyet veya diğer birçok konuda herhangi bir temelde ayrım gözetmeden yaşayabilmeleri için harekete geçmelidir. Benzer şekilde, İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi de herkesin hukuka göre eşit olduğunu bundan dolayı da herkesin ayrımcılığa karşı eşit korunma hakkına sahip olduğunu belirtmekte ve talep etmektedir. Rus hükümeti ise yaptığı homofobik yaklaşımı ve ayrımcılığı “eşcinsel propaganda yasası” altında meşrulaştırmaya çalışsa da demokratik bir toplum olarak azınlık grupların haklarını korumalı ve bu sorumluluğu almak en önemli görevi olmalıdır. Uluslararası Af Örgütü’ne göre devlet LGBT grupların toplanma haklarını kullanmalarına ve herhangi bir ayrımcılığa maruz kalmadan yaşamalarına izin vermeli ve bu gruplar üzerindeki LGBT karşıtı yasaların kaldırılması için adım atmalıdır. Rusya, vatandaşlarını şiddetten koruyarak kendi uluslararası itibarını yeniden inşa etmeli ve küresel topluma LGBT bireylere yönelik ayrımcılığın uluslararası hukuku ve insan haklarına aykırı olduğunu göstermelidir. (Loriga, 2020, s. 9)

 

SONUÇ

Eşcinsellik kökleri eskiye dayanan ve esasen insanın var olduğu andan itibaren ortada olan bir konudur. Dönemlere göre eşcinselliğe bakış açısı farklılık gösterse de çok tanrılı dönemden tek tanrılı döneme geçişle birlikte eşcinsellik de bir tabu olarak algılanmaya başlamıştır. Rusya’nın bu konudaki duruşunu incelediğimizde ise dönem dönem farklı yaklaşımların ortaya çıktığını görüyoruz.

Çarlık Rusya’sına baktığımızda eşcinsellik suç sayılmaktaydı ve birtakım cezai yaptırımlar bulunuyordu. Ekim Devrimi sonrasında ise 1922 yılında çıkarılan Sovyet Ceza Kanunu ile eşcinsellik suç olmaktan çıkarılmış ve 1926 yılındaki düzenlemelerle de yasallığını korumaya devam etmiştir. Kanunla korunarak meşrulaştırılmaya çalışmış olsa da toplum hala eşcinsellere zulmetmekteydi. Stalin’in liderlik koltuğuna geçmesiyle ise totaliter rejimin izleriyle birlikte eşcinsellik tekrar suç haline gelmiştir. Bundan hareketle aslında eşcinselliğe yönelik bakış açısının hâkim olan siyasi rejimlerin karakterleriyle doğrudan ilgili olduğunu ve toplumu yöneten iktidar baskıcı bir duruş sergiledikçe bakış açısının da katılaştığını söyleyebiliriz. İlerleyen yıllarda da Stalin’in bu tutumu liderlere yol göstermiş ve yine baskıcı politikalar izlenmiştir. Günümüze geldiğimizde ise özellikle Putin’in iktidara gelmesiyle birlikte homofobi ve homofobik söylemler kendini göstermiştir. Meşruluğunu milliyetçilik ve din unsurlarına dayandırarak koltuğunu sağlamlaştırmaya çalışan Putin, geleneksel bakış açısına son derece ivme kazandırmış ve izlediği çoğu politikayı da buna dayandırmıştır. Putin; Rus tarihine, gelenekselliğin önemine ve değerlerin korunması gerektiğine her fırsatta vurgu yaparak eşcinselliğin bu değerlere son derece ters olduğunu belirtmekte ve homofobik söylemlerde bulunmaktadır. Bu kapsamda da eşcinsel propagandayı 2013’te yeni bir yasa çıkararak yasaklamıştır. Putin’in bu hamlesiyle birlikte toplumda homofobik tavırlar ve nefret söylemleri de son derece artmış hatta söylem ile kalmamış şiddete kadar dönüşmüş ve epey kötü sonuçlar doğurmuştur.

Rusya’daki bu homofobik bakış açısını insan hakları savunucusu olan birçok uluslararası örgüt ve AİHM kınamıştır. Demokratik bir ülke ve Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’ne taraf olan Rusya’nın din, dil, ırk, cinsiyet gibi hiçbir konuda ayrım gözetmemesi gerekirken eşcinsellik karşıtlığı, demokrasi söylemleriyle epey çelişmektedir. İnsan haklarına aykırı olmasına rağmen günümüzde bu ayrımcılığın hala devam etmesi ve LGBTİ bireylerin toplumdan dışlanarak sosyal yaşantılarına devam edememeleri son derece ciddi bir konudur. Hem fiziksel hem psikolojik birçok şiddete maruz kalmalarına rağmen bu şiddetin önlememesi ise içler acısı bir durumdur.

 

 

 

YELİZ KIROĞLU

HAZAL UÇKAN

İSLİM KAPLAN

Rusya Çalışmaları Staj Programı

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

KAYNAKÇA

Alexander, R. (2018). Soviet Legal and Criminological Debates on the Decriminalization of Homosexuality (1965–75). Slavic Review, 77(1), 30-52.

Alkan, E. (2014, Haziran). Farklı Cinsel Yönelime Sahip Bireylerin Yaşam Doyumu, Stresle Başa Çıkma Stratejileri ve Psikolojik Dayanıklık Düzeylerinin Karşılaştırılması. Yüksek Lisans Tezi.

Almeida, C. F. (2018). Homophobia In The Contemporary Russia: A Queer Postcolonial Approach. Yüksek Lisans Tezi. Tartu.

Alper, U. (2014, Eylül 30). Homofobi Nedir? Türkiye LGBTİ Birliği: https://lgbti.org/homofobi-nedir/ adresinden alındı

Baer, B. J. (2009). Other Russias: Homosexuality and the crisis of post-Soviet identity. Springer.

Bakos, R. F. (1991). Perestroika, glasnost, and international cooperation: A behavior analysis. Behavior and Social Issues, 1(1), 91-100.

Başar, K. (tarih yok). Homofobi: Geniş ve “Daraltılmış” Tanımı. https://www.cetad.org.tr/OnlineNewspaper.aspx?content=7 adresinden alındı

Canşen, E. (2011, Aralık). Sovyetler Birliği’nden Rusya Federasyonu’na Doğru Değişimin Yan Etkileri. SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi(24), 79-88.

Dahlburg, J.-T. (1993, Mayıs 29). Russia Revokes Law Punishing Gay Sex : Human rights: Stalin-era law had mandated prison terms of up to five years for males. Homosexuals cheer move. Los Angeles Times: https://www.latimes.com/archives/la-xpm-1993-05-29-mn-41287-story.html adresinden alındı

Ertan, C. (2010). Homofobi: İnternet Gazetelerinde Okuyucu Yorumlarındaki Eşcinsellere Yönelik Tutumlar ve Söylemler. ETHOS: Felsefe ve Toplumsal Bilimlerde Diyaloglar, 2(3), 1-17.

Gallagher, P., & Thorpe, V. (2014, Şubat 1). Shocking footage of anti-gay groups. Independent.ie: https://www.independent.ie/world-news/europe/shocking-footage-of-anti-gay-groups-29971549.html adresinden alındı

GL, K. (2017, Haziran 22). AİHM’den “eşcinsellik propagandası” kararı. Kaos GL: https://kaosgl.org/haber/aihm-karari-ile-rusya-lgbti-aktivistlere-tazminat-odeyecek adresinden alındı

Healey, D. (2001). Homosexual desire in revolutionary Russia: The regulation of sexual and gender dissent. University of Chicago Press.

Khoroshilova, O. (2017, Kasım 7). 1917 Ekim Devrimi: Rusya’da eşcinsellerin kısa süren özgürlüğü. BBC News Türkçe: https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-41837776 adresinden alındı

Lawyer, C. D. (tarih yok). Criminal Defense Lawyer. https://www.criminaldefenselawyer.com adresinden alındı

Loriga, D. V. (2020). LGBT Rights in Russia: The ‘Gay Propaganda’Law and its Consequences in Chechnya. The Bellarmine Law Society Review, 11(1), 1-14.

Press, A. (2013, Haziran 1330). Russia passes anti-gay-law. The Guardian: https://www.theguardian.com/world/2013/jun/30/russia-passes-anti-gay-law adresinden alındı

Quince, A. (2013, Aralık 4). The history of homosexuality in Russia: from Soviet sex changes to gay gulags. ABC Radio National: https://www.abc.net.au/radionational/programs/rearvision/the-history-of-homosexuality-in-russia/5134412 adresinden alındı

Rustam, A. (2019). New Light On The Prosecution of Soviet Homosexuals Under Brezhnev. Russian History, 46(1), 1-28.

Services, U. C. (1998, Mayıs 8). Resource Information Center: Russia. U.S. Citizenship and Immigration Services: https://www.uscis.gov/archive/resource-information-center-russia-0 adresinden alındı

Shelly, L. (1996). Policing Soviet society: The evolution of state control. London: Routledge.

Sputnik. (2013, Haziran 11). Russian ‘Anti-Gay’ Bill Passes With Overwhelming Majority. Sputnik International: http://en.ria.ru/society/20130611/181618460/Russian-Anti-Gay-Bill-Passes-With-Overwhelming-Majority.html adresinden alındı

Stella, F. (2016). Lesbian lives in Soviet and post-Soviet Russia: Post/socialism and gendered sexualities. Springer.

Taştan, B. (2015, Ocak). SSCB’nin Çöküşü ve Gorbaçov.

Times, T. M. (2013, Mart 12). 87% of Russians Oppose Gay Parades. The Moscow Times: https://www.themoscowtimes.com/archive/87-of-russians-oppose-gay-parades adresinden alındı

Voice, D. (1996, Haziran 14). Dallas Tex. 7(13). (1, Dü.)

Welle, D. (2017, Haziran 20). AİHM’den “eşcinsellik propagandası” kararı. Deutsche Welle: https://www.dw.com/tr/aihmden-eşcinsellik-propagandası-kararı/a-39337261 adresinden alındı

Yıldırım, E. (2018). Sovyet Sonrası Rusya’da Toplumsal Muhalefetin Ekonomi Politiği. Doktora Tezi. Ankara.

Yüksel, Ş., & Yetkin, N. (2013). Eşcinsellik. Cinsel Eğitim Tedavi ve Araştırma Derneği.

 

Orta Doğu Üzerinde Uçmak

Francis Fukuyama’nın ‘American Purpose’ için kaleme aldığı ‘Droning on the Middle East’ makalesinden çevrilmiştir. Bu yazının İngilizce aslını aşağıdaki bağlantıda bulabilirsiniz. https://www.americanpurpose.com/blog/fukuyama/droning-on/

Drone’larla ilk defa ilgilenmeye başladığım 2010 yılının başlarında, Financial Times’ta, insanların drone’lara sahip olmasının küresel politika için büyük etkileri olabileceğine dair tahminlerde bulundum. O zamanlarda drone teknolojisi büyük ölçüde Amerika Birleşik Devletleri ve İsrail tarafından kontrol ediliyordu fakat ben drone’ların kullanımının geniş çapta yayılacağını söyledim ve bunun devletlerarası çatışmaların doğasını kaçınılmaz bir şekilde değiştireceğini belirttim. Ben drone’ların spesifik kullanımının hedefe yönelik suikastlar olacağını düşünürken aynı zamanlarda Henry Sokolski’de drone’ların nükleer santraller gibi kritik altyapılara karşı kullanılabileceklerini söyledi. Henüz bu tehditler büyük ölçüde ortaya çıkmadı ancak askeri düzeyde bakıldığında küresel manzara insansız hava araçları tarafından çoktan değiştirildi.

Bu gelişmenin ardındaki en önemli aktör, Başkan Recep Tayyip Erdoğan yönetimindeki Türkiye’dir. Türkiye yerli insansız hava araçlarını geliştirdi ve bunları Libya ve Suriye’de, Ermenistan ve Azerbaycan arasındaki Dağlık Karabağ savaşı sırasında ve kendi sınırları içerisinde gerçekleştirdiği PKK ile mücadelesi de dâhil olmak üzere son zamanlarda meydana gelen çeşitli askeri çatışmalarda yıkıcı etkilerde kullandı. Bu süreç içerisinde Türkiye, sonuçları şekillendirmek açısından, Rusya, Çin ya da ABD gibi devletlere kıyasla daha fazla beceriye sahip önemli bir bölgesel güç olarak yükseldi.

Türk insansız hava araçlarından Anka-S, Türk havacılık endüstri firması TUSAŞ tarafından geliştirilirken; Bayraktar TB2, daha sonrasında Başkan Recep Tayyip Erdoğan’ın kızıyla evlenecek olan MIT eğitimli drone tasarımcısı Selçuk Bayraktar’ın yönettiği savunma sanayi firması Baykar Makina tarafından geliştirildi. Türkiye’nin yerli ve milli insansız hava araçları geliştirmesinin ardındaki istek, ABD’nin 1975 yılında uyguladığı askeri ambargo ve Washington’un ülkeye gelişmiş Predator ve Reapor drone’larını satmak konusundaki isteksizliği tarafından şekillendi. Türkiye, İsrail’den Heron isimli insansız hava aracını satın aldı fakat İsrail ile olan ilişkisinin de problemli olduğunu sonucuna vardı. Öte yandan drone’ların üretimi o kadar da zorlayıcı değil ve Türkiye’nin son zamanlarda geliştirdiği türleri oldukça etkileyici. 24 saat havada kalabilen TB2-24 hem keşif hem de saldırı görevlerini gerçekleştirebilecek düzeyde. Bu silahların ne kadar etkili olduğu ilk olarak Mart 2020 yılında, Rusya destekli Suriye saldırısı sonucunda Türkiye sınırlarının ötesinde 36 Türk askerinin hayatını kaybetmesinin ardından, sınır boyunca İdlib’e doğru hareket eden Suriye silahlı kuvvetlerine karşı gerçekleştirdiği yıkıcı saldırıda gösterildi. Kamera görüntüleri bu drone’ların birbiri ardına -100’den fazla tank, personel taşıyıcı ve hava savunma sistemi de dâhil olmak üzere- Suriye zırhlı araçlarını imha ettiklerini gösterdi.

Suriye saldırısının tamamen durdurulmasıyla birlikte İdlib vilayeti mülteciler için bir sığınak olarak güvence altına alındı. Bunu takriben Mayıs ayında, Türk insansız hava araçları BAE destekli General Hafter’in başında olduğu Libya Ulusal Ordusu (LNA) tarafından kullanılan Libya’daki bir hava üssüne düzenlenen operasyon için kullanıldı ve LNA Trablus saldırısını sona erdirdi. Son olarak, Eylül ayında gerçekleşen Dağlık Karabağ savaşı esnasında Türk yapımı insansız hava araçları Azerbaycan’a destek için kullanıldı ve tahminen 200 tank, 90 diğer zırhlı araç ve 182 topçu parçasını imha ederek Ermenistan’ı bölgeden çekilmeye zorladı. Bu gelişme, aşağıdaki bağlantıdan görülebilecek şekilde Türkiye için bir gurur kaynağı oldu.

All eyes on Turkish drones after Azerbaijan’s victory

Benim düşünceme göre, Türkiye’nin insansız hava araçlarını kullanış şekli kara gücünün mevcut doğasını değiştirecek; tıpkı zamanında Dreadnaught’ın kendinden önceki savaş gemilerinin kullanımını bitirmesi veya İkinci Dünya Savaşı’nın başlarından itibaren uçak gemilerinin kullanılmasıyla birlikte savaş gemilerinin modasının geçmesi gibi. 1991 ve 2003 yıllarında gerçekleşen Körfez Savaşlarında Irak’ı iki kez mağlup eden kara kuvvetleri, tankların gücüne dayanıyordu ve bunun öncelikli nedeni yıllar boyunca bir tankı yalnızca bir diğerinin yok edebiliyor olmasıydı. 1967 Orta Doğu Savaşı hakkında az bilinen gerçeklerden biri İsrail’in büyük çapta gerçekleştirdiği hava saldırısı sırasında sadece birkaç Mısır tankını etkisiz hale getirmiş olmasıdır. Bunun nedeni çok küçük bir hedefi uçakla vurmanın zorluğundan kaynaklanıyordu. İlerleyen yıllar içerisinde, hassas güdümlü mühimmatların çoğalmasıyla birlikte tankların hedef olarak alınması çok daha kolaylaştı. Fakat yine de A-10 yakın-destek saldırı uçağı gibi maliyetli platformlara ihtiyaç vardı ve bu nedenle gelişmiş bir rakibe karşı pahalı hava savunmaları gerekiyordu. Drone’lar bu durumu çok büyük ölçüde değiştirdi çünkü görece uygun fiyatlı, yenilmeleri oldukça zorlu ve pilotların hayatlarını riske atmıyorlar. Bu bağlamda dünya çapında silahlı kuvvetler kendilerini insansız hava araçlarına karşı nasıl savunacaklarını bulmak için çabalıyor ve bu mücadeleyi insansız hava araçlarının mı yoksa onlara karşı geliştirilmeye çalışılan savunma teknolojilerinin mi kazanacağı henüz belirsiz. Bu nedenle dünyanın şahit olduğu son büyük tank savaşının 2003 Irak Savaşı olabileceği ihtimali oldukça yüksek.

2020 yılı içerisinde insansız hava araçları Türkiye’nin bölgesel bir güç olarak yükselişine büyük bir katkıda bulundu. Türkiye üç farklı çatışmanın gidişatıyla birlikte sonucunu da önemli ölçüde değiştirdi ve daha fazlasını yapabileceğini de vaat ediyor. Orta Doğu, Sünni-Şii çizgisinde, Suudi Arabistan ve İran arasında kutuplaşmış gibi görünse de gerçekte çok kutuplu bir yapıdadır. Türkiye’ye bakıldığında, ülkenin şu noktaya kadar kendisini hiçbir müttefikle kalıcı olarak ilişkilendirmediği söylenebilir. Kendisi gibi Sünni güçler olan Körfez Ülkelerine karşın Libya’da farklı bir duruş sergiledi; S-400 hava savunma sistemlerini satın alarak Rusya ile yakınlaşırken eşzamanlı olarak Suriye’deki Rus kuvvetlerine karşı çıktı ve NATO üyesi bir devlet olmasına rağmen Washington ile dış politikaları sürekli bir uyum göstermedi. Ayrıca Ukrayna’ya çatışmanın çözülmesinde yardımcı bir rol oynayabilecek TB2 drone satışını gerçekleştirdi.

Bu gelişmelerin de bazı iyi sonuçları oldu. Türkiye, Suriye’ye müdahalede bulunarak İdlib vilayetindeki sığınmacılara karşı işlenebilecek muhtemel insanlık suçlarına engel oldu. Esad Idlib’i ele geçirebilseydi, devasa boyutlarda bir diğer mülteci krizine neden olacaktı ve bunun Avrupa için büyük etkileri olacaktı. General Hafter Trablus’u işgal etseydi dünyanın daha iyi durumda olup olmayacağını söylemek ise mümkün değil. Öte yandan, Türkiye’nin Dağlık Karabağ’a müdahalesi sonucunda Ermeniler için büyük bir mülteci krizi ortaya çıktı. Genel olarak bakıldığında, Orta Doğu’daki çatışmaların çok yönlü bir doğasının olması bunların çözüme kavuşturulmasını zorlaştırıyor. Suriye iç savaşının on yıldır süregelmesinin nedenlerinden biri de yine bu çok yönlülük.

Amerika’nın drone politikalarını eleştiren birçok Amerikan eleştirmen hala drone teknolojisinin sadece ABD ve İsrail tarafından kontrol edildiği bir dünyada yaşıyor. Ancak bu dünya artık mevcut değil ve yeni gerçeklik drone’ların hızla savaş alanlarındaki merkezi silahlar konumuna yükseldiği bir dünyaya açılıyor. On yıl sonra bu durumun nasıl olacağını ise kimse tahmin edemez.

 

İrem DUMLU

Akademi Birimi

 

Türkiye’de STK’ların Geçici Koruma Statüsündeki Çocuklara Yönelik Faaliyetleri Üzerine Bir Değerlendirme

ÖZET:

Bu makalede Suriye’den Türkiye’ye savaş sırasında sığınan, Türkiye’de de geçici koruma statüsü altında barınan mültecilerin yaşadığı zorluklar ve bu zorluklara devlet harici Sivil Toplum Kuruluşlarının yaptığı destekler incelenmiştir. İnceleme kapsamı çocuklar üzerine sınırlandırılmıştır. Çocukların geçici koruma statüsü altına girmesi, Türkiye’deki yaşam standartları incelenmiştir. İncelenirken elde edilen son veriler kullanılarak özellikle sağlık, eğitim, sosyal uyum ve hukuki destek başlıkları altında sınırlandırılarak netlik oluşturulmuştur. Bu başlıklar altında örneklerle tez güçlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler: Sivil toplum kuruluşları, Suriyeli Mülteciler, Geçici Koruma Statüsü, Sosyal Uyum, Göç

ABSTRACT:

This article sought refuge in Turkey from Syria during the war, the challenges faced by refugees also sheltering under temporary protection status in Turkey and examined whether his government supports external NGOs to these challenges or not. The scope of the study is limited to children. Children under temporary protected status, living standards in Turkey were examined. Using the latest data obtained during the analysis, clarity was created by restricting them especially under the headings of health, education, social cohesion and legal support. The thesis has been strengthened with examples under these headings.

Keywords: NGOs, Syrian Refugees, Temporary Protection Status, Social Cohesion, Migration

1. Giriş

2011 yılından itibaren Türkiye Suriye Arap Cumhuriyeti (Suriye)’nden ciddi anlamda bir göç almaktadır. Suriye’de yaşanan iç savaş, insan hakları ihlalleri sonucunda geçici koruma statüsü altına girmek isteyen birçok mülteci Türkiye’ye göç etmişlerdir. Türkiye tarihi, kültürel ve komşuluk bağları olan Suriye vatandaşlarına “açık kapı” politikası uygulamıştır. Bu krizler karşısında 2012 yılından itibaren Türkiye ciddi göçler almıştır. Türkiye bu insanlara geçici barınma merkezleri ile ev sahipliği yapmıştır. Yaşanan bu büyük göç dalgası git gide artmıştır. Göç dalgasının artması, sığınmacıların artışı Türkiye içinde bir uyum sürecini beraberinde getirmiştir. Türkiye’de 16 Eylül 2020 tarihi itibariyle 5 ilde 7 geçici barınma merkezinde 59.877 geçici koruma kapsamındaki Suriyeli barındırılmaktadır (içişleri Bakanlığı). 

2004 tarihli 100 No’lu Birleşmiş Milletler Yürütme Komitesi kararına göre kitlesel sığınmanın varlığından söz edebilmek için uluslararası bir sınıra doğru dikkate değer sayıda insan hareketliliğinin olması, bu hareketliliğin hızlı bir varışla devam etmesi, ev sahibi (karşılayan) devletin yakın dönemde mevcut bireysel sığınma prosedürlerini uygulayamayacak hale gelmesi gerekmektedir. Bu unsurları içeren kitlesel akının süregelir hale gelmesi durumunda geçici koruma sağlanmaktadır.

Suriye’de yaşanan savaşta ve insan haklarının ihlallerinde belki de ciddi derecede etkilenen kesim çocuklardır. Daha çok küçük yaşlarda yaşamış oldukları ciddi tecrübeler onların psikolojilerine etki yapmıştır. Göç sırasında ve sonrasında düzenli bir ev, barınma beslenme imkânı bulamayan çocuklar ciddi sorunlarla boğuşmuştur. Bir diğer önemli nokta ise dillerini bile bilmedikleri bir ülkeye adaptasyonları olacaktır. İşte bu nokta da STK’lar devreye girerek çeşitli fonlar sayesinde bu çocuklara, göç mağdurlarına çeşitli destekler ve hizmetlerde bulunmuşlardır.

2. Yaşam Standartları

Türkiye, beslenme ve barınma gibi temel ihtiyaçlarını karşılamakta çok büyük güçlük çeken koruma statüsündeki Suriyeli bireyler için belirli bölgelerde kamplar kurmuştur. 25 bin kişilik kamplarda 35 bin kişi kalmasına rağmen yeterli olmadığından ve her bölgede bulunmadığından birçok Suriyeli birey kamp dışında yaşamlarını sürdürmeye çalışmaktadır. Bazı yetkililer kamp dışında kalan Suriyeli mültecilerin tarım arazilerinde çalışmak amacıyla terk edilmiş ya da kullanılmak için riskli köy evlerinde, bağ evlerinde, depolarda veya riskli yapılarda yaşadıklarını belirtmiştir (Şanlıurfa Eğitim Bir Sen yetkilileri). Aynı zamanda yeterli derecede beslenemediklerini de söylemek mümkündür. Özellikle Suriyeli çocuklar bu durumdan en çok etkilenen kesimdir. Yeterli besin alamayan mülteci annelerin bebeği daha doğmadan ölebilmektedir. Doğabilen ya da çocuk olanlar ise yetersiz beslenemedikleri ve küçük yaşlarda zor şartlar altında çalışmak zorunda kaldıkları için fiziksel gelişimlerini tamamlayamamaktadırlar. Buna ek olarak yaşamlarını sürdürdükleri bölgelerin çocuklar açısından tehlikeli olduğunu da göz ardı etmek büyük bir hata olur. Coğrafi tehlikelerin yanında bilinçsizce ya da mecburi yapılan düzenlemelerdir. Elektrik bulunmayan kamplarda kaçak elektrik çekilmesi ve toprak üstünde açık bir şekilde bırakılması buna dokunan bir mülteci çocuğu ölüme kadar götürebilmektedir. Ayrıca mevsimlere göre giyinememelerinden de bahsetmek gerekir. Soğuk havalarda hastalıklara karşı henüz direnç gösteremeyen çocuklar çabuk hastalanabilmekte ve kalıcı rahatsızlıklarla karşılaşabilmektedir veya ölümle hastalıkları son bulabilmektedir. Türkiye’de bulunan STK’ların birçoğu yaşam standartlarını ve temel besin ihtiyaçlarını karşılama noktasında faaliyetler sürdürmektedir.

a) 2012’de Şanlıurfa’da bir araya gelen İnsani Hak ve Hürriyetleri İnsani Yardım Vakfı, Deniz Feneri, Mazlum-Der ve 60 sendika; yardıma muhtaç ve evsiz kalan Suriyeli bireylere ve çocuklara yönelik çalışmalar yaparak ihtiyaçlarına yönelik gıda ve barınma yardımları gerçekleştirmektedir (Çorabatır & Hassa, 2013).

b) Uluslararası Mavi Hilal Vakfı kurduğu “çocuk dostu alanlar”da sığınmacı/mülteci ve geçici koruma statüsündeki çocuklara temel ihtiyaçlarını giderebilecek yardım paketleri/kitleri dağıtmaktadır. Bu paketlerde hijyenden gıdaya kadar birçok ihtiyaç duydukları ürünler bulunmaktadır. Aynı zamanda Suriyelilere “geçici barınma merkezleri” adını verdikleri alanlarda sıcak yemek ve gıda yardımı da yapmaktadırlar.

c) Hayata Destek Derneği ve Genç Hayat Vakfı Suriyeli çocukların hayat standartlarını yükseltecek projelerle tarlada çalışmalarını engelleyecek çalışmalar yapmaktadırlar. Ek olarak düzenli bağışlarla da Suriyeli çocukları desteklemektedirler.

d) İnsan Eğitimi Kültür ve Yardımlaşma Vakfı başlattığı kampanya ile Suriyeli bireylere ve çocuklara kış için soba, bot ve battaniye gibi yardımlar yapmaktadır (Kardeşim Üşümesin Projesi).

e) Mülteciler Derneği ise temel ihtiyaçlarını karşılamayan göçmen ailelere, çocukların aile ortamından ayrılmadan gelişimlerini sağlıklı bir şekilde sağlayabilmeleri için nakdi ve psiko-sosyal destekler sağlamaktadır (Sosyal ve Ekonomik Destek Hizmeti, 2016). 

3. Sağlık

İnsan Hakları Evrensel Beyannamesine (2015) göre;

Madde 25:

  1. Herkesin kendisinin ve ailesinin sağlık ve refahı için beslenme, giyim, konut ve tıbbi bakım hakkı vardır. Herkes, işsizlik, hastalık, sakatlık, dulluk, yaşlılık ve kendi iradesi dışındaki koşullardan doğan geçim sıkıntısı durumunda güvenlik hakkına sahiptir.
  2. Annelerin ve çocukların özel bakım ve yardım görme hakları vardır. Bütün çocuklar, evlilik içi veya evlilik dışı doğmuş olsunlar, aynı sosyal güvenceden yararlanırlar.

İnsanların doğuştan sahip olduğu haklar arasında gelen sağlık, insan haklarının temellerini oluşturur. Geçici koruma statüsü altındaki çocuklar, bu korumadan mahrum kalabiliyorlar; nitekim refakatsiz çocuklar zaten kendi ihtiyaçlarını karşılayamamaktadır. Türkiye’de bunun örnekleri sıkça karşımıza çıkmaktadır. Düzenli kamplarda yaşayan çocuklar ve aile üyeleri sağlık hizmetlerinden yararlanabiliyorlar. Fakat kamp dışında kalan, geçici koruma statüsünde olmayan, kayıt dışı Suriyeli mülteciler yeterli sağlık hizmetlerinden faydalanamıyorlar. Bu hizmetlerden yararlanabilmeleri için çeşitli Sivil Toplum Kuruluşları, Kamu Kuruluşları çeşitli sosyal sorumluluk projeleri yürütmektedir. Fakat bu projeler ve çalışmalarda herkese ulaşabiliyor mu? Ya da ulaşan projeler herkese yeterli gelir mi?

Türkiye’de bu Suriyeli mülteci çocuklara hem kamplarda hem de kamp dışı alanlarda yardımcı olmaya çalışan Sivil Toplum Kuruluşları mevcut. Bu çocukların gerekli sağlık hizmetini alabilmesi açısından yürütülen birçok çalışmalar var. Sivil Toplum Kuruluşları öncelikle bu hizmetleri hangi çocukların alamadıkları tespit ederek, gerekli sosyal sorumluluk projeleri düzenliyorlar. Çocukların hedef ülkeye geldikten sonra en kısa zamanda pediatri doktoru ve hemşiresi tarafından ayrıntılı fizik muayenelerinin yapılması önem arz etmektedir. Bu muayene sonucunda çocukların uzun süreli sağlık ve temel bakım ihtiyaçlarını belirlemek mümkün olabilir, hastalıkların tedavisi kolaylaşır ve tanımlanamayan hastalıkların önüne geçilebilir. Bu noktada birinci derece uzmanlık hizmetleri arasında, bakım çalışmalarının koordine edilmesi gelmektedir. Bunun için tıbbi tercümanlar ve ilgili uzmanlardan oluşan bir ağın işbirliği içinde çalışması önem arz etmektedir; zira nitelikli katılımla açık bir yapı içinde yapılan sağlık değerlendirmeleri, ciddi sağlık sorunlarının tespiti olasılığını artırabilir. Bu çocuklar bulaşıcı hastalık taşıyabilir, gelmiş oldukları ülkelerde çocuk ticareti için kullanılabilir, kendi ülkelerinde yaşadıkları olaylar kaynaklı psikolojik desteğe ihtiyaç duyabilir veya göç sırası ve sonrasında yeterli beslenememe kaynaklı sağlık sorunları yaşayabilir. Bu gibi sağlık alanlarında çalışmaları yürüten derneklere örnek vermek gerekirse,

  1. MUDEM
  2. Mülteciler derneği
  3. Mülteci-Der
  4. Türk Kızılayı Göç ve Mülteci Hizmetleri
  5. Mülteci Entegrasyon ve Destek Derneği (Hiraeth)
  6. Mavi Kalem Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Derneği (Mavi Kalem Derneği)
  7. Yuva Derneği

Bu gibi Türkiye’de faaliyetleri sürdüren Sivil Toplum Kuruluşlarının Suriyeli mülteci çocukların sağlıkları üzerine yapmış olduğu örnek projeler:

a) 52 STK’dan Ortak çağrı “Yüzünüzü Çocuklara Dönün”: Bu proje kapsamında dünyayı ve tabi Türkiye’yi de sarmalamış olan Covid-19 virüsü karşısında gerek kamplarda gerek kamp dışında olan mülteci çocukların var olduğu ve korunması gerektiği farkındalığı sağlanmaya çalışıldı. Bir bildiri düzenlendi ve bu bildiride: “Bizler, çocukları doğrudan etkileyen durumlarda başlangıç noktasının çocuğun yüksek yararının gözetilmesi olması gerektiğini ısrarla ve inatla hatırlatıyoruz! Karar vericilerin ve uygulayıcıların başta sınır kapılarında ve düzensiz geçiş noktalarındaki çocuklarla ilgili olarak eylemliliklerine, Türkiye’nin de taraf olduğu ve 30. yılını dolduran Çocuk Haklarına dair Sözleşme doğrultusunda yön vermelerini talep ediyoruz.” sözleri sarfedildi. Bildiride başlangıç olarak şu önlemlerin alınması gerektiği belirtiliyor: Hijyenik bir ortamda koruyucu, önleyici ve tedavi edici sağlık hizmetine erişimlerinin kolaylaştırılması, barınma ve beslenme gibi temel ihtiyaçlarının karşılanması. Bu çalışma ile Türkiye’de pandemi sürecinde mülteci çocukların yaşayabilecekleri ve yaşadıkları zorla sürece karşı bir mücadele söz konusudur.

b) Sivil Toplum için Destek Vakfı ve Sığınmacılar ve Göçmenlerle Dayanışma Derneği (SGDD);beş yaş altı çocuklar için, çocuk gelişim uzmanları ve beslenme uzmanları tarafından beslenme yetersizliklerini tespit amacıyla düzenli kontroller ve boy-kilo ölçümleri yapmış, akut beslenme yetersizliğine sahip çocuklar Çok Yönlü Destek Merkezlerinde uzman personel tarafından tedavi edilmiştir. Suriyeli hamile ve emziren kadınlara emzirme, beslenme ve sağlık bilgisi konularında danışmanlık verilmiş, çocukların beraber oyun oynayabilecekleri ve yeteneklerini geliştirebilecekleri, gelişimlerine katkı sağlayan etkinlikler de düzenlenmiştir (SGDD, 2015).

c) Mülteciler Derneği’nin yapmış olduğu “Anne ve Çocuk sağlığı Projesi” de güzel bir örnektir. Bu çalışma ile hamile kadınlar hedef alınmış. Doğum yapmaya yakın kadınlar desteklenmiş, doğum yaptıktan sonra bebek sağlığı, ihtiyaçları konusunda çalışmalar yapılmıştır. Doğumdan sonra verilen bebek bakım kitleri ile bebeğin sağlığı korunmaya çalışılmıştır. Takip eden ziyaretlerde ilk 6 ayda; anne-bebek arasında güvenli bağ kurulması desteklenmekte, bebek gelişimi ve anne sütünün önemi vurgulanmaktadır. İlk 6 ay sonrası ziyaretler de ise; ek gıdaya geçiş süreci, bebeğin zihinsel ve fiziksel gelişimini destekleyecek bilgilendirmeler ve uygulamalar yapılmıştır (Özdemir, 2021).

d) Bağışıklama (UNICEF): Türkiye’ye gelen mülteci çocuklar, menşe ülkelerinde aşılama sisteminin çökmesi nedeniyle, çok sayıda aşı dönemini kaçırmıştır. Bu aşı kampanyaları; çocukları çocuk felci, haemophilus influenza tip b, difteri, boğmaca, tetanoz, kızamık, kabakulak, kızamıkçık ve Hepatit B de dâhil olmak üzere bir dizi bulaşıcı hastalıktan korumayı amaçlamaktadır. Mülteci nüfusunun yoğun bulunduğu illere odaklanan bu kampanyalar kapsamında, tüm illerde yaşayan mülteci ve göçmen çocuklara ulaşılarak bilgileri Sağlık Bilgisi Sistemine kaydedilmiştir.

Bu gibi çalışmalar gerek kamplarda gerek de kamp dışındaki çocuklarının sağlık durumları baz alınarak yapılan projelerdir. Bu projeler çocukların çocuk hakları ve insan hakları bakımından haklarını korumak, temel ihtiyaçlarının karşılanması amacı ile yapılmaktadır. Kamplarda da bazen gerekli sağlık koşulları sağlanamamakla birlikte STK’lar bu alanlarda da mültecilere destek sağlamışlardır. Bu destekler kimi zaman kamp içi kimi zaman kamp dışıdır. Fakat her zaman tek bir amaç için vardır; temel hak olan sağlık.

4. Eğitim

UNİCEF raporlarına göre Türkiye’de yaklaşık 4 milyon mülteci yaşıyor. Bunların 1.74 milyonu çocuk ve bu çocukların çoğu Suriyeli. Bu çocukların birçoğu okullara kayıtlı değil ya da kayıtlı olsalar dahi örgün eğitime uyum sağlayamıyorlar. Bu çocukların eğitim hakları tıpkı sağlık ve beslenme hakları gibi temel haklardan. Eğitim hem bu çocuklar açısından önemli hem de bulundukları ülke için çok önemli. Bir insanı topluma kazandırabilmenin temellerinden birisi de eğitimdir. Bu konu da Türkiye’de birçok STK, bu çocukların eğitimlerine devam edebilmesi veya eğitim alabilmesi için ciddi çalışmalarda bulunuyor. Eğitim konusu söz konusu olunca birçok faktör de konuya dahil oluyor; bu çocukların örgün eğitime katılabilmesi için öncelikle Türkçe öğrenmeleri gerekli. Eğitime katıldıktan sonra eğitimlerine devam edebilmeleri için ise toplumsal kabullenme faktörü çok önemlidir. Bu çocukların toplumda ötekileştirilmesi, okullarda da ötekileştirilmesi anlamına gelir. Bunun için toplumunda bilinçlenmesi gerekir. Bu konu mülteci çocukların ruh sağlığı için ciddi önemli faktörlerdendir. Okulunda ötekileştirilip, dışlanan çocuklar eğitimlerine devam etmek istemeyerek okuldan uzaklaşırlar. Bu alanda yapılan ciddi bilinçlendirme ve geliştirme projeleri vardır.

a) Suriyeli Çocukların Eğitime Kazandırılması Projesi: Mavi Kalem Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Derneğinin hayata geçirdiği bu projenin amacı Suriyeli mülteci yoğunluğu bulunan Fatih ilçesinde çeşitli mahallelerde yaşayan Suriyeli çocukların eğitimlerini desteklemektir. Bölgede yaşayan 4-10 yaş yaklaşık 200 çocuğun eğitime kazandırılması, eğitimlerinde başarılarının sağlanması ve eğitim sürekliliği projenin temellerindendir. Bu bağlamda çocuklara atölyeler düzenlenerek çocukların eğitime kazandırılması, adaptasyon süreçlerinin kolaylaşması amaçlanmıştır. Mavi Kalem çocukların okul kayıtlarına, resmi kayıt işlemlerine danışmanlık etmiştir. Aynı zamanda çocukların okul ve eğitim masrafları için destek veren kurumlarla bağlantı sağlayarak ailelere bunların bilgilendirilmesinde yol gösterici olmuştur. Bu projesi ile Mavi Kalem Suriyeli mülteci çocukların eğitime kazandırılması için Fatih ilçesinde ciddi bir fark yaratmış ve bir çok çocuğa el uzatmıştır. Aynı zamanda sadece kayıtlarında değil, eğitimlerine devam edebilmeleri için de gerekli yardımlarda danışmanlık rolü oynamıştır.

b) Bağ Projesi ve Düş Çadırı Projesi (Hiraeth): Bağ Projesinin amaçları; mülteci çocukların Türkiye’deki örgün eğitime uyumlarına katkıda bulunarak eğitim alanında desteklemek, rol modeller oluşturarak gerçek bir sosyalleşme ortamı sağlamak, kendilerini özgürce ifade edebilecekleri güvenli bir ortam oluşturmak, yeteneklerinin keşfedilmesi olanak sağlamak ve geliştirilmesine destek olmak, Türkçe dersleriyle kazanılan dil becerileri ile yaşadıkları topluma entegrasyon sürecini hızlandırmak, bulundukları topluma aidiyet hissini beslemek, çocukların mahallelerinden dışarı adım atıp eğitim ortamı görmeleri yoluyla yaşam alanlarının genişletilmesine yardımcı olmaktır. Düş çadırı projesinin temel yaş grubu hedefi işe 7-13 yaştır. 2016-2017 yılları arasında gerçekleştirmiştir. İstanbul Ticaret Üniversitesi de bu projeye ev sahipliği yapmıştır. Çocuklar 22 hafta boyunca cumartesi günleri çeşitli alanlarda dersler almış. Bu dersler resimden matematiğe çocukları geliştirme ve yetiştirme açısından detaylı düşünülerek onları eğitime kazandırmayı hedefleyen derslerdir.

Türkiye’de daha birçok STK mülteci çocukların eğitime kazandırılması alanında çalışmalarda bulunmaktadır. Bu çalışmaların kitle hedefleri bölgeler arasında değişiklik göstererek kimi zaman kız çocukları kimi zaman farklı yaş grupları olmuştur. Fakat eğitimler kapsamı açısından çocukların okul eğitimine adaptasyonunu kolaylaştırmak, eğitimlerini devam ettirmelerine yardımcı olmak, Türkiye eğitim müfredatına uyum amaçlanarak yapılmıştır. Tabi eğitimin en başı her zaman ailedir. Bu yüzden sadece çocuklar değil, aileleri de eğitimlerden yararlandırılmıştır.

5. Sosyal Uyum

Geçici koruma statüsündeki çocukların temel ihtiyaçlarından sonra en çok gereklilik duyduğu alanlardan biri de sosyal uyumdur. Çocuklar kendilerini aynı kültürlerindeki aynı dili konuştuğu bireylere bile zor ifade ederken başka bir ülkeye başka bir dile uyum sağlamalarının ne kadar zor olduğunu göz ardı edemeyiz. Suriyeli çocukların uyum problemleri birçok alanda kendini gösterebilmektedir ve çocukların tam da ruhsal açıdan ciddi etkilere yol açacağı dönemde onlarda kalıcı izler bırakabilmektedir. Bu dönemde aşılamayan bu sorunlar ilerleyen yaşlarda çözülemeyen ruhsal bozukluklara sebep olabilmektedir. Sivil toplum kuruluşları Suriyeli çocukları birçok farklı alanda Türkiye’deki çocuklarla buluşturarak sosyal uyumlarını destekleyecek çeşitli faaliyetler yürütmektedirler. Özellikle bazı STK’ lar “çocuk dostu alanlar” yaratarak Suriyeli çocukların topluma uyumuna yönelik becerilerini geliştirerek adaptasyonlarını hızlandırmaktadırlar ve savaş sonrası oluşan / oluşabilecek travmalara psikolojik destek vermektedirler. Diğer bir yandan kültürel açıdan uyum çatışmalarını giderecek atölyeler, kurslar ve dil eğitimleri gibi çalışmalar yapan STK’ lar da mevcuttur. Dezavantajlı çocukları -ki Suriyeli çocuklar da bu gruptadır- kapsayan sportif faaliyetlerde bulunmaktadır. Tüm bunların yanında bazı STK’ lar çocuğun tek başına desteklenmesinin yeterli olmadığını araştırmalarıyla raporlayarak, geçici koruma statüsündeki çocuklara aileleriyle birlikte eğitimler vermektedir.

a) 2014 yılından itibaren aktif rol üstlenen Mülteci Entegrasyonu ve Destek Derneği (Hiraeth Derneği) sığınmacı mülteci ve geçici koruma statüsündeki çocukların ülkemize entegrasyonunu görev bilerek ve bu alana yönelik çeşitli sosyal sorumluluk projeleri gerçekleştirmiştir. Bağ projesiyle her mülteci çocuğu gönüllü bireylerle düzenli aralıklarla buluşturarak yaşadıkları topluma entegrasyon sürecini hızlandırıp bulundukları topluma aidiyet hislerini beslemeyi sağlamaktadırlar (Hiraeth Derneği, 2018).

b) Her Yerde Sanat Derneği’nin mülteci çocuklara yönelik gerçekleştirdiği projeyle mülteci ve Mardinli çocukları kültürel ve sanatsal faaliyetler ile toplumsal uyumlarını desteklemektedir. Dernek halihazırda Sirkhane adında bir sanat merkezini sürdürmektedir (Her Yerde Sanat Derneği, 2017).

c) Mülteci ve geçici koruma statüsündeki çocuklar ile Türkiyeli çocukların alternatif atölyeler ile sosyal uyumunu desteklemek, etkileşim ortamı oluşturmak ve takım çalışmalarını güçlendirmek için Genç Hayat Vakfı, “Keşfet, Oyna, Paylaş!” projesiyle sosyal uyuma yönelik çalışmalar gerçekleştirmektedir (Genç Hayat Vakfı, 2019).

d) Halkların Köprüsü Derneği, Başak Kültür Sanat Vakfı, Suruç Amara Kültür Merkezi, Malumat, Hamiş Suriye Kültür Evi, Goethe Institute ve Diyalog Derneği HDD, SGDD, TESEV, Uluslararası Af Örgütü, Mazlum-Der gibi STK’lar Suriyeli çocuklara fotoğraf, tiyatro, el sanatları atölyeleri gibi çalışmalar yapmaktadır.

e) Malumat Toplum Bilgilendirme Merkezi, Hayata Destek Derneği, Mavi Kalem Derneği tarafından kurulan çok amaçlı toplum merkezlerinde Suriyeli çocuklara yönelik okul dışı eğitimi kapsayan çalışmalar yapmaktadırlar. Çocuk Dostu Alanlar, savaş sonrası travma için psikolojik destek ve topluma uyum için Türkçe dersleri vermektedirler.

f) Hem mülteci çocuk hem de aile boyutlarıyla Suriyeli mültecilerin topluma uyumu için faaliyet yürüten çeşitli STK’ lar da mevcuttur. Sığınmacı ve Göçmenlerle Dayanışma Derneği, Çok Yönlü Destek Merkezi ile mülteci, sığınmacı ve geçici koruma statüsündeki çocuklara/ bireylere yönelik psikolojik danışmanlık, sosyal danışmanlık hizmetleri vermiştir. Dernek sosyal faaliyetler ile yerel halk ve mültecileri bir araya getiren uyum aktiviteleri, dil kursları gibi etkinliklerle mültecilerin karşılaştıkları sorunlara çözümler üretmeye çalışmıştır.

6. Toplumsal Kabul

Uyum ve entegrasyon kavramları üzerine yoğunlaşacağımız bu başlıkta, entegrasyonun tek başına uygulanmadığını, çift yönlü bir süreç olduğunu belirtmekle başlamak yerinde bir tanım olacaktır. Suriyelilerin tek başına Türkiye’ye uyum sağlayamayacağını, toplumun da sosyal uyum sorumluluğunda büyük rol aldığını söylemek yanlış olmaz. Son yıllarda artık toplumsal kabul giderek zor bir durum haline gelmektedir. Özellikle ilk başlarda ülkemiz Suriyeli sığınmacılara misafir gözüyle bakarak daha ılımlı yaklaşırken, günümüzde kalıcı olduklarını varsayarak daha katı tutum sergilemektedirler. Bunun yanında göçmenlere ayrıcalık tanındığı algısının oluşması ve empati kurmamakta ısrarcı davranışları geçici koruma statüsündeki bireyleri daha zor şartlar içine itmektedir. Bu durumda yine en çok geçici koruma statüsündeki çocuklar etkilenmektedir. Anlamlandıramadıkları bu tutumlar karşısında ciddi maddi ve manevi zararlar görmektedirler. Bu statüdeki çocuklara yanlış algıyla yaklaşım olarak “devletten burs aldıkları” örneğini vermek yerinde olacaktır. Kabul etmek gerekirse evet alıyorlar fakat bu devletin değil Kızılay karta bağlanan ve belirli kriterlere sahip geçici koruma statüsündeki çocuklara 120 lira gibi ufak bir miktar verilmektedir (Suriyelilerle İlgili Doğru Bilinen Yanlışlar, Mülteciler Derneği). Bu algıdan dolayı önceliklendirildiklerini düşünen ve Suriyeli mülteci çocuklara yardım etmeyen insan, kurum sayısı azımsanmayacak ölçüdedir.

STK’ların yaptıklarını şeffaf bir şekilde aktarmaları ise entegrasyon sürecinde çok önemli bir konumdadır. Ayrıca bu duruma yönelik STK’ ların kamu spotlarının kullanımı da önemli rol oynamaktadır. Buna ek olarak haberlerde iyi örneklere yer vermekte sağlıklı bir Devlet-mülteci ilişkilerinde de STK’ların önemli bir aktördür diyebiliriz. STK’lar devletlere göre geçici koruma statüsündeki çocuklar açısından daha güvenilir olarak değerlendirilmekte ve mültecilerle daha yakın ilişkiler kurulabilmektedir. STK’ lar devlet gibi mülteci bir bütün olarak ele almak yerine daha özel alanlarda çalışmalar yaparak ve hedef kitlelere özenli yaklaşımlar sağlayarak yakın ilişkileri güçlendirmiştir diyebiliriz. Geçici koruma statüsündeki çocukların dışlanmaları azaltmak, bu tutumları ortadan kaldırarak toplumsal aidiyet hislerinin geliştirmek için STK’ lar birçok farklı proje yürütmektedir. Suriyeli çocuklar ve diğer topluluktaki çocukları bir araya getiren kültürel, sosyal, sanatsal etkinlikler düzenlemektedirler. 

a) 1995 yılında kurulmuş olan Sığınmacılar ve Göçmenlerle Dayanışma Derneği (SGDD), geçici koruma statüsündeki bireylerin ve çocukların sosyal yaşama uyum sağlamaları amacıyla çeşitli kurslar ile 40’ tan fazla şehirde faaliyetlerini sürdürmektedir (Sığınmacılar ve Göçmenlerle Dayanışma Derneği, 2017).

b) İltica ve Göç Araştırmaları Merkezi (İGAM) Mültecilerin medya ve basında doğru bir şekilde temsil edilebilme yöntemleri ile ilgili farkındalık yaratmak ve yapıcı mesajları yaymak amacıyla mülteciler sığınmacılar ve geçici koruma statüsündeki bireyler / çocuklar hakkında eksik bilgilendirme ve yanlış sunumların azaltılması için, Türk medyası ile sivil toplum arasında daha güçlü bir ilişki kurmayı amaçlamıştır (İltica ve Göç Araştırmaları Merkezi, 2017).

c) Mülteci Destek Merkezi (MUDEM) ise Birlikte Güçlüyüz Projesi ile yerli ve mülteci çocukların/ gençlerin, birbirlerini anlamaya dayalı bir iletişimin kurulması amacıyla, toplumsal uyum ve kabul sürecine katkıda bulunmuştur. Bu amaçla, Türk ve Suriyeli çocukların/gençlerin birlikte projeler geliştirmelerini ve bu süreçte birbirleri ile doğrudan temas etmelerinin önünü açmayı hedeflemiştir (Mülteci Destek Merkezi, 2020).

7. Hukuki Destek

Suriyeli mülteciler ve çocuklar “geçici koruma belgesi” kapsamında olsalar da kayıt dışı birçok çocuk ve mülteci bulunmaktadır. Bu çocukların eğitim, sağlık, sosyal yardım hizmeti alabilmesi için kayıtlı olmaları gerekmektedir. Türkiye İşveren Sendikaları Konfederasyonu’nun (TİSK) 2015 raporunda, sadece 3 bin 686 Suriyeli mültecinin kayıtlı olarak çalıştığı ve çoğunluğu çocuk 400 bin Suriyelinin ise kayıt dışı olarak düşük ücret ve kötü çalışma koşulu suistimali ve sömürüsüne uğrayarak çalıştığı belirtilmiştir (TİSK, 2015, s. 46).

Türkiye’deki Sivil Toplum Kuruluşları Suriyeli Mültecilere hukuki destek ve avukatlık hizmetini ücretsiz olarak sağlamaktadır. Bu alanda çokça projeler yürütmektedir. Türkiye’de mülteci bir insanın çalışması ve ailesine çocuklarına bakıp para kazanabilmesi için çalışma belgesi çıkarması gerekmektedir. Fakat işverenler bu çalışma belgesi konusunda ılımlı yaklaşmayarak, mültecilere sömürü altında düşük ücretler karşılığında iş vermektedir. Bu da bir mülteci ailenin çocuklarının yeterli eğitim, beslenme ve sağlık ihtiyaçlarını karşılayamamasına kadar giden uzun bir yol oluşturur. Bu durum direk olarak çocukların da çalıştırılması olarak tartışılabilir. Mülteci ailelerdeki çocuklar yeterli maddi durumda olmadıklarından çalışma izni olmadan sömürü sistemi altında çalışabilmektedir. Bu yüzden Türkiye’de STK’lar hukuki destek ve danışmanlık alanında mülteci ailelere ve çocuklara çok fazla destek vermektedir. Bazı örnek projeler;

a) Mülteci Derneği Hukuk Kurulu: Mülteci aileler ve bu ailelerin çocuklarına hukuksal sorunların çözümlenmesi açısından destek sağlar. Bu destekler maddi durumu yeterli olmayan ailelere avukatlık gibi desteklerdir. Ücretsiz sağlanan bu danışmanlık hizmeti mülteci ailelerin çocuklarının istismara uğraması, kız çocuklarının istismarı, savaş sırasında ailesiz kalmış çocuklara destek gibi birçok ciddi konulardadır.

b) Sığınmacılar ve Göçmenlerle Dayanışma Derneği Hukuk Kliniği: BMMYK, Göç İdaresi Genel Müdürlüğü, Yıldırım Beyazıt Üniversitesi ve SGDD iş birliği ile Ankara’da faaliyete geçen Hukuk Kliniği, hukuki danışmanlık almak üzere kliniğe gelen ya da telefonla ulaşan sığınmacı ve mültecilere 9 Mayıs 2016 – 31 Ocak 2017 tarihleri arasında ücretsiz danışmanlık hizmeti sağladı, ilgili kurumlara yönlendirmelerde bulundu, hassas vakalar SGDD ve BMMYK ile paylaşılarak koruma mekanizmalarına erişimleri sağlandı. Klinikte, hukuk fakültesinde öğrenimini sürdüren gönüllü öğrenciler ve tercümanlar eşliğinde ücretsiz bilgilendirme hizmeti verildi. Proje kapsamında 1080 kişiye ulaşıldı.

Bu ve bunun gibi birçok proje ile Türkiye’deki STK’lar Mülteci çocukların özellikle sömürülmesi, istismara uğraması gerekli yardımı alamaması gibi durumlarda ciddi hukuki danışmanlıklar sağlamaktadır. Bu yardımların amacı savaş bölgesinden gelen insanlara aslında yabancı oldukları bir ülkede sömürülmelerine izin vermemektir. Bu alanda çeşitli barolar ile işbirliği içinde olan STK’lar ücretsiz danışmanlık ve avukatlık hizmeti sağlarlar. Bu konuyla ilgili çeşitli iletişim ve acil yardım hatları da kurulmuştur. Unutmayalım ki hiçbir çocuk ırkından veya cinsiyetinden dolayı sömürülmemelidir.

8. Sonuç

2011 yılında savaştan kaçarak Türkiye’de yaşamlarını sürdürmekte olan Suriyeliler ülkemizde kurulan kamplarda yaşamaktadırlar. Fakat Türkiye’de bulunan 10 ilde toplam 26 kamp bulunmaktadır ve bu kamplar Suriyelilerin tümüne yetmemektedir. Yaklaşık 2 milyondan fazla Suriyeli mülteci yaşamlarını kamp dışında kalan riskli alanlarda ve riskli yapılarda sürdürmektedirler. Maddi yetersizliklerden dolayı öncelikle beslenme ve barınma olmak üzere birçok ihtiyaçlarını karşılayamamaktadır. Bu olaylardan en çok etkilenen kesim ise Suriyeli çocuklar olmuştur. Koruma statüsündeki bu çocuklar beslenme, barınma ve eğitim gibi birçok haklarından mahrum kalmıştır. Devletin hizmetlerini yeterli olmadığı noktalarda “sivil toplum kuruluşları” devreye girerek geçici koruma statüsündeki çocuklara; beslenme, barınma, sağlık, hukuki destek ve psiko-sosyal destek gibi yardımlar gerçekleştirmektedirler. Hukuki destek veren sivil toplum kuruluşları, geçici koruma statüsündeki çocukları tespit ederek kayıtlarını gerçekleştirerek hukuki desteklerden faydalanmalarını sağlamaktadır. Sivil toplum kuruluşları sağlık, barınma ve beslenme gibi eksikliklerde ise Suriyeli çocuklara giyecek ve yiyecek ve sağlık kiti gibi yardımlar yapmaktadırlar. Maddi yetersizlikten dolayı tarım işçiliğinde çalışmak zorunda kalan koruma statüsündeki çocuklar için ise okullaştırma çalışmaları yapılmaktadır ve belirli kriterlere uygun Suriyeli çocuklara burs verilmektedir. Bunlara ek olarak sivil toplum kuruluşları koruma statüsündeki çocukların adaptasyon sürecini iyileştirmeye yönelik sosyal uyum çalışmaları yapmaktadırlar ve dil yetkinliğini geliştirmek için dersler vermektedirler. Bazı sivil toplum kuruluşları da toplumdaki koruma statüsündeki bireylere ve çocuklara karşı olumsuz algıları yıkmak için toplumsal kabul çalışmaları yapmaktadırlar. Tüm bunların yanında devletin yardım olanaklarının ve sivil toplum kuruluşlarının sayılarının koruma statüsündeki çocuklar için yetersiz olmaktadır. Öncelikli olarak sivil toplum kuruluşlarının sayıları arttırılmalı ve bu alandaki çalışmalar daha fazla desteklenmelidir.

Hakan BAYRAM

Gülay ATAŞ

Sivil Toplum Çalışmaları Staj Programı

 

BİBLİYOGRAFYA:

Anadolu Kültür Çalışmaları. Retrieved February 27, 2021 from https://www.anadolukultur.org/34-calismalarimiz/

Andiç, H. (2018). Kamu çalışanlarında göçmen algısı toplumsal kabul ve psikolojik entegrasyon üzerine bir araştırma (Master’s thesis, Ardahan Üniversitesi, 2018). Ardahan: Sosyal Bilimler Enstitüsü.

Bağışıklama. (n.d.). Retrieved February 27, 2021, from https://www.unicef.org/turkey/ba%C4%9F%C4%B1%C5%9F%C4%B1klama

Büyükikiz K. K., Çangal Ö. (2016). Suriyeli Misafir Öğrencilere Türkçe Öğretimi Projesi Üzerine Bir Değerlendirme. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 5(3), 1414-1430.

Çalışmalarımız. (n.d.). Retrieved February 27, 2021, from http://hiraethdernegi.com/calismalarimiz/

Çiçekoğlu, P., Durualp, E., & Kadan, G. (2019). Investigation of peer relations of preschool refugee and non-refugee children. Archives of Psychiatric Nursing, (3). 319-324. 

Ekici, H. (2019). Türk toplumunda Suriyelilere yönelik algılanan tehditler ve çözüm önerileri. Sosyal Politika Çalışmaları Dergisi, 19(44), 695-730. 

Hayata Destek Derneği. (2019). Çocuk Koruma Çalışmaları. Retrieved February 27, 2021 from https://www.hayatadestek.org/cocuk-koruma

Hukuk Kliniği. (n.d.). Retrieved February 27, 2021, from https://sgdd.org.tr/hukuk-klinigi/

İçişleri Bakanlığı. (n.d.). Genel Bilgi. Retrieved February 28, 2021, from https://www.goc.gov.tr/genel-bilgi45

İçişleri Bakanlığı. (n.d.). Geçici korumamız Altındaki Suriyeliler. Retrieved February 28, 2021, from https://www.goc.gov.tr/gecici-korumamiz-altindaki-suriyeliler

İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi. (2015). İnsan & İnsan, (3).Retrieved February 21, 2021, from https://www.insanveinsan.org/kis2015/insan-ve-insan-bilim-kultur-sanat-ve-dusunce-dergisi-sayi-3-kis-2015.pdf

Karadoğan, T. (2019, October 21). Göçmen ve Mülteci Çocuklarda Sağlık Sorunları. Retrieved February 27, 2021, from https://insamer.com/tr/gocmen-ve-multeci-cocuklarda-saglik-sorunlari_2424.html

Mavi Kalem. (1970, March 07). Retrieved February 27, 2021, from https://www.mavikalem.org/category/proje/

Mülteciler Derneği. (2020). Sed nedir. Retrieved February 27, 2021 from https://multeciler.org.tr/sosyal-ve-ekonomik-destek-hizmeti-sed-nedir/

Öğrenme tasarımları. Türkiye’ de mültecilerle çalışan bazı sivil toplum kuruluşları ve dernekler. Retrieved February 27, 2021 from https://ogrenmetasarimlari.com/turkiyede-multecilerle-calisan-bazi-sivil-toplum-kuruluslari-ve-dernekler/

Özdemir, A. (n.d.). Anne ve Çocuk sağlığı Projesi. Retrieved February 27, 2021, from https://multeciler.org.tr/anne-ve-cocuk-sagligi-projesi/

SGDD. (2015). Suriyeli mülteci çocuklara yönelik koruma ve beslenme projesi. 28 Şubat 2021 tarihinde http://www.sgdd.org.tr/Suriyeli-Multecicocuklara-Yonelik-Koruma-ve-Beslenme-Projesi–i73 adresinden edinilmiştir.

Şimşek D. (2019). Türkiye’deki Suriyeli Çocukların Eğitime Erişimi: Engeller ve Öneriler. Eğitim Bilim Toplum, 17(65), 10-32.

Ti̇sk. (n.d.). Retrieved February 27, 2021, from http://tisk.org.tr/turk-isdunyasinin-suriyelilere-bakisi-ilk-kez-arastirildi/

Türk G. D. (2016). Türkiye’de Suriyeli Mültecilere Yönelik Sivil Toplum Kuruluşlarının Faaliyetlerine İlişkin Bir Değerlendirme. Marmara İletişim Dergisi, (125). 145-157.

UNICEF. (2018). Türkiye’deki Suriyeli çocuklar. Retrieved February 27, 2021 from https://www.unicefturk.org/yazi/acil-durum-turkiyedeki-suriyeli-cocuklar

Yıldırımalp, S., İyem, C. (2017). Suriyeli Sığınmacıların Toplumsal Kabul ve Uyum Sürecine İlişkin Bir Araştırma. Bilgi Sosyal Bilimler Dergisi, (2), 107-126 .