Bu kitap, 1900-1960’lara kadar olan bir dönemde Anadolu’dan Amerika’ya göç eden insanların hayat hikayelerini anlatmaktadır. Çeşitli gazete haberlerinden ve kaynaklardan toplanan bilgilerle yazılmış kitap, göç etmenin zorluklarını, memleket hasretini, yeni bir kültüre adapte olmayı tüm açıklığıyla göstermektedir.
Rıfat N. Bali Türkiyeli Yahudi bir yazardır ve genel olarak göç üzerine çalışmaları bulunmaktadır. Ayrıca bu konuyla ilgili ‘Anadolu’dan Yeni Dünya’ya / Amerika’ya İlk Göç Eden Türklerin Yaşam Öyküleri’ adlı bir kitabı daha vardır. ‘Amerika’daki İlk Türk Göçmenler: Hayat Hikayeleri’ kitabında ise yıllar boyunca biriktirdiği gazete arşivlerini tarayarak derlemiştir. Yazar kitapta kronolojik olarak ilerlemiştir. İlk hikayeler gayrimüslim göçmenler hakkında, son hikayelerde ise Türk göçmen hikayelerine yer vermiştir. Kitap, gazete arşiv derlemesi olduğu için bir röportaj havası vardır. Birçok gazetecinin bilgileri ve görüşleri görülebilmektedir.
Yazar, genel olarak Anadolu’da yaşayan Rum, Yahudi ve Türklerin Amerika’daki göç hikayelerine odaklanmıştır. Esas olarak 1900’lü yıllarda Türklerin Amerika Birleşik Devletleri’ne göçü pek bilinmemektedir. Yirminci yüzyılın sonlarından Birinci Dünya Savaşı’na kadar olan dönemde, Osmanlı topraklarından binlerce Rum, Ermeni ve Türk, Amerika Birleşik Devletleri’ne göç etmiştir. Özellikle Amerikan kolejlerinde öğretmenlik yapan misyonerler, gayrimüslimlere Amerika nın fırsatlarını anlatmışlardır. Böylelikle Anadolu’da yaşayan birçok insan ‘Yeni Fırsatlar Ülkesi’ne gitmeye karar vermiştir. Bu dönemde göç edenler arasında Harput ve Kiğı’dan göç edenlerin sayısı göze çarpmaktadır. Bunun başlıca nedenleri arasında misyonerler tarafından açılan okullar ve Ermeni nüfusunun yoğun olması gösterilebilir. Peki neden Harput? Günal, Harput’un özel bir yer olduğunu şu sözlerle anlatmıştır: “Harputlu tüccarlar dünyaya kapalı değillerdi, ihracat yapıyorlardı. Ve en önemlisi Harput, Ermeni nüfusunun yoğun olduğu bir bölgedir”.[1] Hikayelerde çoğunlukla Harput’tan göç etmiş Türkleri görmekteyiz.
Genel olarak Amerika’da başarılı olmuş, yaşamını Amerika’da devam ettiren göçmenleri anlatan bu kitap, göçmenlerin memleket hasretini okuyucuya aktarmaktadır. Bu da ağırlıklı olarak ‘Marmara Adalı Charles G. Taylor un Hikayesi’nde hissedilmiştir. Hikayede, memleketine gittiği zaman ilk olarak çocukluğundaki gibi balık tutup çok iyi balıklar yakalamış olan Taylor, her ne kadar anadilini unutsa da Türkçe konuşmaya çalışmıştır. Bir Türk gördüğü zaman çok mutlu olmuş ve kendi göçmenlik hikayesini anlatmıştır. Bir diğeri ise ‘Amerikalı Sam in Vasiyeti: Küllerimi Harput’a Gömün’ hikayesidir. 100 yıl önce Harput’tan ABD ye göç etmiş Harputlu Kaya’nın oğlu Sam Allie, hiç görmediği memleketine hasret duymuştur. Sam’in yeğeni Gazi Biliz amcasını aramaya karar vermiş ve amcası Sam Allie ile tanışmıştır. Böylelikle aileler buluşmuş ve Sam Allie hasret duyduğu, hep merak ettiği Harputlu akrabalarıyla tanışmıştır. Sam Allie’nin son vasiyeti, öldükten sonra küllerinin Harput’a gömülmesi olmuştur. 1993 yılında vefat eden Sam Alli’nin külleri daha sonra isteği üzerine babasının doğduğu köye gömülmüştür.
Sonuç olarak “Amerika’daki İlk Türk Göçmenler: Hayat Hikayeleri” kitabı içinde birçok hikaye ve anıların olduğu bir kitaptır. Yazarın yıllarca biriktirdiği gazete arşivlerini derleyerek o dönemlerin Amerika’nın yapısını ve memleket hasreti duyan Anadoluların hikayelerini anlatmıştır. Yaşadığımız, büyüdüğümüz ya da kökenlerimizin olduğu bir yerin ne kadar önemli olduğunu anlatmıştır.
Bu kitabı incelerken göç etmenin aslında ne kadar zor olduğunu ve doğup büyüdüğün ülkenin, hatıralarının olduğu toprakların önemini anladım. Bu kitabı okumak benim için ayrı duygu oluşturdu. Çünkü büyük dedem 1906 yılında Harputtan Amerikaya göç etmiş ve yaklaşık 15 yıllık bir göçmenlik hikayesi bulunmaktadır. Bu hikayeleri okurken büyük dedemin gözünden göç etmenin zorluklarını daha iyi anlamış oldum.
ZÜLAL YILDIRIM
TUİÇ Göç Çalışmaları Stajyeri
KAYNAKÇA
[1] Agos Newspaper (16.05.2014). Sezer Karadağ. Bir Asır Önce Harput’tan Amerika’ya. http://www.agos.com.tr/tr/yazi/7125/bir-asir-once-harputtan-amerikaya
