Ulusal güvenliğini sağlamak ve çıkarlarını korumak isteyen devletler, bu maksatla yürüttüğü istihbarat faaliyetleri kapsamında kişiler, kurumlar/örgütler, yerler/mekanlar ve olayları hedef alırlar. Bu kapsamda biyografik istihbarat, münhasıran kişilere yönelik olarak icra edilen istihbarat faaliyeti olarak öne çıkmaktadır.
Bu çalışmada, “Biyografik istihbarat nedir, hedefinde kimler vardır, kapsamı nedir, nasıl toplanır ve neden önemlidir?” soruları üzerinden biyografik istihbarat türü açıklanmaktadır.
1. Biyografik istihbarat nedir?
Biyografik istihbarat, bir devletin ulusal güvenliği ve ulusal çıkarları açısından önem arz eden başka bir devletin mevcut idarecileri veya potansiyel idareci adayları ve bu ülkedeki siyasal, askeri, ekonomik ve sosyal gelişmelere etki eden veya edebilecek konumda olan şahıslar hakkında kritik nitelikte bilgiler elde etmek amacıyla yürütülen istihbarat faaliyetidir.
2. Biyografik istihbaratın hedefinde kimler vardır?
Biyografik istihbaratın hedefinde yabancı bir ülkedeki mevcut veya muhtemel karar alıcılar ve bunların yakın çevresi (örneğin danışmanları), siyasetçiler, kritik pozisyondaki sivil ve askeri bürokratlar, önemli iş insanları, kanaat önderleri, bilim insanları, sivil toplum hareketlerinin liderleri, gazeteciler ve entelektüeller bulunmaktadır.
Karar alıcılar ile kritik pozisyondaki sivil ve askeri bürokratların yanısıra, bilhassa hedef ülkenin kamuoyuna nüfuz edebilecek önemli şahıslar biyografik istihbarat faaliyetinin hedefinde yer almaktadır. Bununla birlikte Ümit Özdağ, biyografik istihbaratın sadece yabancı bir toplumun yaşamında mevcut veya muhtemel önem taşıyan kişilere yönelik bilgileri değil, aynı zamanda şüpheli ve gizli ilişkiler içinde olan bireylerle de ilgili olarak toplanan özel ve kamusal nitelikli bilgileri içerdiğini ifade etmektedir [1]. Merve Seren ise hedef ülkenin ajanlarını ve casuslarını, önemli görülen göçmenlerini ve aktif/pasif teröristleri biyografik istihbaratın hedefindeki kişiler arasında zikretmektedir [2].
3. Biyografik istihbaratın kapsamı nedir?
Biyografik istihbarat kapsamında hedef aktöre ilişkin psikolojik, fizyolojik, ekonomik, toplumsal ve siyasal nitelikte önemli bilgiler elde edilmeye çalışılır. Bu bağlamda hedef aktörün kişisel özellikleri, inançları, değerleri, duyguları, hastalık/sağlık durumu, ekonomik durumu, toplumsal kimliği, sosyal çevresi ve siyasal tutum ve davranışları hakkında istihbarat toplanır.
Sherman Kent, biyografik istihbaratın kapsamında hedef kişinin karakteri, hırsları, eğitimi, düşünceleri, zayıflıkları, zaafları, nüfuz alanları, aile yapısı, arkadaş ve akraba çevresi, hobileri, mal varlığı ve çeşitli gruplara üyeliklerinin bulunduğunu ifade etmektedir [3]. Ümit Özdağ ise hedef şahsın sağlık durumu, geçirdiği hastalıklar veya kazalar, cinsel eğilimi ve hayatı, hobileri, fobileri ve yabancı servislerle ilişkisinin olup olmadığının da biyografik istihbarat kapsamında yer aldığını belirtmektedir [4].
4. Biyografik istihbarat nasıl toplanır?
Biyografik istihbarat açık ve gizli yöntemler kullanmak suretiyle toplanılabilir. Bu yönüyle biyografik istihbaratın hem istihbarat teşkilatları ve ilgili diğer devlet kurumları, hem de bu alanda faaliyet gösteren özel şirketler tarafından elde edilebildiğini söylemek gerekir [5]. Hedef aktöre ilişkin olarak açık kaynaklarda yer alan biyografi veya oto-biyografiler, mülakatlar, konuşmalar, yazılar, haberler veya yüz yüze yapılan görüşmelerde elde edilen bilgiler biyografik istihbaratın açık yöntemlerle toplanabilen kısmını teşkil etmektedir.
Hedef aktöre ilişkin gizli bilgiler ise insan istihbaratı (HUMINT) ve teknik istihbarat (TECHINT) yöntemleri kullanılarak elde edilebilir. Örneğin HUMINT kapsamında, hedef aktöre ilişkin önemli bilgilerin yer aldığı özel eşyaların ele geçirilmesi veya bu aktör hakkında önemli bilgilere sahip bir kişi (akrabası, arkadaşı, komşusu vs.) ile irtibat kurulması suretiyle istihbarat toplamak mümkündür.
TECHINT kapsamında ise siber istihbarat (CYINT) ve sosyal medya istihbaratı (SOCMINT) yöntemleri, biyografik istihbarat elde etmek açısından öne çıkmaktadır. Günümüzde internet ağının artan önemi ve buna bağlı olarak sosyal medyanın kullanımının yaygınlaşması, biyografik istihbarat toplayabilmek açısından birçok avantaj sağlamaktadır. Hedef aktöre ilişkin sosyal medyada yer alan önemli bilgiler bir yana, özellikle CYINT metotları kullanılarak hedef kişiye ait gizli bilgilerin ele geçirilmesiyle veya bu kişinin sanal dünyadaki geziniminin bıraktığı izlerin analiziyle yapılabilen psikometrik ölçümlerle de biyografik istihbarat elde edilebilmektedir. Bu kapsamda, hedef kişinin banka hesap hareketleri, kredi kartı ile yaptığı alışverişlerinin yeri ve zamanı, elektronik postalarının takibi, telefon görüşmeleri ve mesajlaşmaları, internette ziyaret ettiği web sayfaları ve seyahat ettiği mekanlar biyografik istihbarat çalışmasına konu olabilmektedir [6].
Öte yandan, biyografik istihbaratın dış politika analizinde kullanılan tekniklerle birlikte elde edilmesi veya değerlendirilmesi ve bu kapsamda “operasyonel kod” ve “lider kişilik analizi” gibi yöntemlere başvurulması da mümkündür. Örneğin, operasyonel kod tekniği kullanılarak liderlerin dünya hakkındaki inançları ve algılamaları üzerinden dış politika kararları ve davranışları açıklanılabilir [7]. Nitekim, bireylerin siyasal eylemlerine ilişkin merkezi inançlarının resmedildiği operasyonel kod tekniği bir liderin olası karar alma tarzlarına ve siyasal davranışlarına ilişkin öngörüde bulunmaya yardımcı olur [8]. Lider kişilik analizi ise güç ihtiyacı, bilişsel karmaşıklık düzeyi, görev ya da kişiler arası odaklılığı, özgüveni, denetim odağı, başkalarına güvensizliği ve ben-merkeziyetçiliği gibi bireysel özelliklerden yola çıkarak liderlerin dış politika kararlarına ilişkin çıkarımlar yapmayı olanaklı kılabilmektedir [9].
5. Biyografik istihbarat neden önemlidir?
Devletler, ulusal güvenliği ve çıkarları açısından mevcut veya olası riskleri, tehditleri, fırsatları, avantaj veya dezavantajları tespit edebilmek ve geleceğe yönelik öngörüde bulunulabilmek için istihbarat faaliyetine ihtiyaç duyar. Bu kapsamda biyografik istihbarat da Sherman Kent’in belirttiği gibi önemli görevlerde olan veya bu görevlere gelebilecek adayların karakterlerini, hırslarını, nüfuzlarını ve zaaflarını bilmeyi sağlamak suretiyle istihbarat eyleminin faili olan tarafa büyük avantajlar sağlamaktadır [10].
Biyografik istihbarat, kritik önemdeki hedef şahısların kişilik özellikleri hakkında toplanılan bilgiler sayesinde bu kişilerin kararlarını ve bu kararlara bağlı olarak meydana gelebilecek olayları öngörebilmeyi mümkün kılabilmesi açısından önemlidir. Nitekim dış politikaya ilişkin kararlarda, liderlerin otoriter veya demokratik, açık fikirli veya dar görüşlü, kolay heyecanlanma veya sakin olma gibi kişilik özellikleri, kişisel tatmin veya kendini gerçekleştirme gibi güdüleri veya çabaları ve sahip olduğu entelektüel ve bilişsel kapasitesi etkili olabilmektedir [11]. Örneğin, günümüzde ABD dış politikasına ait öngörüde bulunmak isteyen devletlerin Başkan Donald Trump hakkında biyografik istihbarat toplaması ve bu kapsamda Trump’ın kişilik özelliklerine ilişkin analizler yapması gerekmektedir.
Biyografik istihbarat, özellikle otoriter veya totaliter rejimlerin liderlerinin kararlarını öngörebilmek açısından önem arz etmektedir. Nitekim, bu şekilde yönetilen ülkelerde öngörülebilir hukuk kuralları yerine liderin psikolojisine bağlı olarak verilen kararlar ülkedeki gelişmeler üzerinde belirleyici olmaktadır. Özellikle kurumsallaşmış bir karar alma aygıtının bulunmadığı azgelişmiş ülkelerde liderin kişisel özelliklerinin nispi önemi daha da artmaktadır [12]. Dolayısıyla biyografik istihbarat, bilhassa otoriter liderler veya diktatörlerin yönettiği Kuzey Kore, Çin, Rusya ve Suriye’deki ve azgelişmiş ülkelerdeki gelişmeleri tahmin edebilmek ve bunlara yönelik politikalar geliştirebilmek açısından önem taşımaktadır.
Her ne kadar biyografik istihbarat kişilere yönelik bir faaliyet olsa da kritik önemdeki bazı kamusal veya özel kurum ve kuruluşlar ile örgütlere ilişkin analiz yapabilmek ve öngörülerde bulunabilmek amacıyla da biyografik istihbarat kullanılabilmektedir. Başta istihbarat teşkilatları ve silahlı kuvvetler olmak üzere stratejik önemdeki çeşitli kamu kurum ve kuruluşlarının yapılanmasında ve faaliyetlerinde belirleyici rol oynayan sivil veya askeri bürokratlar, kritik önemdeki özel şirketlerin yöneticileri ve terör veya suç örgütlerinin liderleri hakkında biyografik istihbarat toplayarak bu organizasyonların faaliyetleri hakkında önemli bilgiler edinmek ve öngörüde bulunmak veya bu organizasyonlar üzerinde etki sağlamak olanaklı hale gelebilmektedir.
Biyografik istihbarat, istihbarat faaliyetlerinin diğer bir boyutu olan örtülü operasyonlar kapsamında da önemli bir işlev görmektedir. Özellikle şantaj veya suikast gibi örtülü eylemlerin planlanması sürecinde biyografik istihbarata ihtiyaç duyulmaktadır. Örneğin, Suriye’de PKK/PYD/YPG’nin lider kadrosunda yer alan bir örgüt mensubuna yönelik şantaj yapmayı veya bu kişiye yönelik bir suikast tertip etmeyi planlayan bir istihbarat teşkilatının bahse konu kişiye ilişkin biyografik istihbarat toplaması zaruret arz etmektedir. Buna ilaveten, hedef ülke nezdinde nüfuz casusu tespit edebilmek için başvurulan yöntemlerin başında da biyografik istihbarat gelmektedir. Bu kapsamda biyografik istihbarat, nüfuz casusu olabilecek en uygun adayın belirlenmesini sağlayan temel başvuru kaynağı olarak işlev görmektedir.
Biyografik istihbarata terörle mücadele faaliyetleri kapsamında da başvurulmaktadır. Lider kadronun yanısıra, terör örgütlerinin para ve silah temini, lojistik ve haberleşme, militan devşirme veya propaganda gibi faaliyetlerinden sorumlu kilit önemdeki militanlarının ele geçirilmesi ve etkisiz hale getirilmesine yönelik planlar kapsamında bahse konu şahıslar hakkında biyografik istihbarat toplanılması gerekmektedir. Öte yandan, terörist profillerini incelemeye yönelik psikometrik analizlerde de teröristin eğitimi, mesleği, sosyo-ekonomik geçmişi, genel kişisel özellikleri, ideolojisi, medeni durumu, teröre katılma yeri ve yöntemi, fiziksel görünüşü ve cinsiyeti biyografik istihbarat çalışmasına konu olabilmektedir [13]. Bu doğrultuda elde edilen istihbari bilgiler ise terörle mücadeleye yönelik strateji ve taktiklerin belirlenmesine yardımcı olabilmektedir.
Enes Kücet / Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü
Kaynaklar:
[1] Ümit Özdağ, İstihbarat Teorisi, Kripto Yayınevi, 9. baskı, Ankara, Aralık 2014, s. 101
[2] Merve Seren, Stratejik İstihbarat ve Ulusal Güvenlik, Orion Kitabevi, Ankara, Ocak 2017, s. 292-293
[3] Sherman Kent, Stratejik İstihbarat, Çev. B. Yasemin Özbek ve Nazlım Şükrüoğlu-Arıca, ASAM Yayınları, Ankara, 2003, s. 25-26; aktaran Emre Çıtak, Güvenlik ve İstihbarat: Yeni Güvenlik Politikaları ve Türkiye’de İstihbaratın Dönüşümü, Yeniyüzyıl Yayınları, İstanbul, 1. baskı, 2017, s. 94
[4] Özdağ, a.g.e., s. 104
[5] Seren, a.g.e., s. 293
[6] Hasan Ateş, Türkiye’de İstihbarat Sisteminin Sorunsalları, Detay Yayıncılık, Ankara, 2014, s.15; aktaran Tayfun Şahin, Sosyal Paylaşım Sitelerinin Biyografik İstihbarat Amacıyla Kullanılması: Facebook Örneği, T.C. Genelkurmay Başkanlığı Harp Akademileri Komutanlığı Stratejik Araştırmalar Enstitüsü Müdürlüğü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, 2015, s. 73
[7] Cengiz Erişen, “Dış Politika Analizi“, Uluslararası İlişkilere Giriş: Tarih, Teori, Kavram ve Konular, Şaban Kardaş ve Ali Balcı (Eds.), Küre Yayınları, 2. baskı, İstanbul, Ekim 2014, ss: 355-366, s. 359
[8] Martha L. Cottam, Elena Pastors, Thomas Preston ve Beth Dietz, Siyaset Psikolojisine Giriş, Çev: Mesut Şenol, BB101 Yayınları, Ankara, Ekim 2017, s. 77
[9] Özlem Dirilen Gümüş, “Siyasi Liderlik“, Siyaset Psikolojisi – I. Cilt, Özlem Dirilen Gümüş, Nobel Yayıncılık, 1. baskı, Ankara, Mart 2015, ss. 173-200, s. 188
[10] Kent, a.g.e., s. 26; aktaran Yunus Karaağaç, Geçmişten Geleceğe İstihbarat, İskenderiye Kitap, İstanbul, Mayıs 2018, s. 84
[11] Ertan Efegil, Dış Politika Analizi Ders Notları, Nobel Yayıncılık, 1. basım, Ankara, Şubat 2012, s. 217
[12] Faruk Sönmezoğlu, Uluslararası Politika ve Dış Politika Analizi, Filiz Kitabevi, 4. baskı, İstanbul, Ekim 2005, s. 228
[13] Seren, a.g.e., s. 296
