NATO Kamu Diplomasisi Birimi, Türk akademisyenlere yönelik olarak 22 Kasım 2011 tarihinde bir istişare toplantısı düzenledi. Bu istişare toplantısının amacı hem Mayıs 2011’de düzenlenecek olan Şikago Zirvesinde örgütün yeni stratejisi hakkında bilgi sunmak hem de 2012’de üyeliğinin 60. Yılı münasebetiyle Türkiye’de düzenlenecek NATO kamuoyu faaliyetleri için Türk akademisyenlerle görüş alışverişinde bulunmaktı.
Soğuk Savaş’tan Yeni Dünya Düzenine
Soğuk Savaş şartlarında Komünist Doğu Bloku ülkelerine karşı caydırıcı kolektif güvenlik örgütü olarak kurulan NATO, 1990 sonrası temel misyonunda temel değişiklikler yapmak zorunda kalmıştır. 1990’lı yıllar boyunca NATO’nun temel misyonu, Doğu Avrupa ülkelerinin komünizmden hızla demokrasiye geçmesini ve insan hakları standartlarının yükseltilmesini sağlamaktı. Daha çok yumuşak güç unsurlarının kullanılarak Doğu Avrupa ülkelerinin üyeliğe hazırlanması misyonu, 1999’dan 2009 yılına kadar 12 Doğu Avrupa ülkesinin üyeliğe kabul edilmesiyle birlikte başarıyla sonuçlanmıştır. Ayrıca insani gerekçelerle 1995’te Bosna-Hersek’e ve 1999’da Kosova’ya düzenlenen hava harekâtlarında istenilen sonuç elde edilmiş ve bu ülkelerdeki iç savaş ortamı sona erdirilmiştir.
ABD’ye yönelik 11 Eylül 2001’de gerçekleştirilen terör saldırıları ise NATO’nun güvenlik konseptinde yine köklü bir değişime yol açmıştır. İttifak, 1990’lardaki yumuşak güç konseptini terk ederek, hedefine uluslararası terörizmi ve radikal grupları oturttuğu katı (askeri) güvenlik yaklaşımına tekrar dönmüştür. Bu amaçla NATO, El Kaide terör örgütünü barındırdığı gerekçesiyle Afganistan’daki Taliban rejimine yönelik bir askeri harekât başlatmıştır. Afganistan coğrafi olarak ittifakın klasik güvenlik alanı olan Kuzey Atlantik bölgesinin dışında yer almaktaydı. Ayrıca NATO’nun 2001’den 2011’e kadar olan dönemde tüm askeri ve sivil kayıplara rağmen Taliban örgütüne karşı istenilen başarının elde edilememesi kara harekâtlarının ve askeri güç odaklı kuvvet kullanmanın sorgulanmasına yol açmıştır.
Libya Harekâtı ve Yeni Bir Başlangıç
NATO, Afganistan’dan çıkardığı derslerle 2011 yılında yeni bir müdahale stratejisi geliştirmiştir. Tıpkı Bosna-Hersek ve Kosova’da olduğu gibi NATO, insani gerekçelerle Kaddafi rejimine karşı mücadele eden muhalefete hava harekâtıyla askeri destek sağlamıştır. İttifakın fazla ön plana çıkmadan sağladığı destekle Libyalı muhaliflerin Kaddafi rejimini devirmesinin sağlanması, NATO’nun Afganistan operasyonuyla sarsılan güvenini yeniden kazanmasını temin etmiştir. Ayrıca Libya operasyonu sırasında çok az sivil kayıpla askeri hedeflerin başarılı bir şekilde imha edilmesi, NATO’nun kendi adına başarı hanesine yazdığı hususlardan birisidir. Bu süreçte NATO, tek başına hareket etmemeye özen göstermiş ve Birleşmiş Milletler, Arap Birliği ve Afrika Birliği gibi örgütlerle yakın bir işbirliği geliştirmiştir.
Lizbon’dan Şikago’ya NATO’nun Yeni Vizyonu
19–20 Kasım 2011 tarihlerinde gerçekleştirilen Lizbon Zirvesi, NATO’nun yeni savunma konseptinin de ipuçlarını vermektedir. Lizbon Zirvesinde ele alınan konuların Mayıs 2012’de düzenlenecek Şikago Zirvesi’nde netleştirilmesi beklenmektedir. NATO’nun en önemli gündem maddeleri arasında 2014 yılı sonuna kadar ittifak kuvvetlerinin Afganistan’dan istikrarlı bir şekilde çekilmesi bulunmaktadır. Dünyada ekonomik krizin derinleştiği bir ortamda üye ülke hükümetleri askeri harcamaları kısmak istedikleri için Afganistan’dan bir an önce çekilmek istemektedirler.
NATO’nun kurmayı planladığı füze savunma sisteminin Şikago Zirvesi’ne kadar deneme amaçlı bir kapasiteye ulaşması planlanmaktadır. Rusya ile silahsızlanma ve Gürcistan’ın da yer aldığı Karadeniz havzasında işbirliği noktasında son zamanlarda ortaya çıkan sıkıntılar da NATO zirvesinin temel konularından birisi olacaktır.
İttifak içerisindeki görev ve yük paylaşımı da halen en önemli konulardan birisi olmaya devam etmektedir. ABD hem NATO’nun yüzde 70 bütçesini karşılamakta hem de ortak harekâtlar için vazgeçilemez bir askeri kapasite sağlamaktadır. Yani ABD olmaksızın 28 üyeli NATO’nun mali açıdan ayakta durması ve kritik askeri operasyonları yürütmesi halen mümkün değildir. ABD ayrıca NATO’nun stratejisinin geliştirilmesi ve yürütülmesi konusunda diğer üye ülkelerin ön plana çıkmasını istemektedir. Son Libya harekâtı sırasında ABD’nin geri planda kalıp öncülüğü Avrupalı ülkelere bırakması bu açıdan yeni NATO stratejisinin bir parçasıdır.
Avrupa merkezli olmak üzere dünyada ekonomik krizin derinleştiği bir ortamda diğer üyelerin örgüte olan mali desteğini artırması oldukça zor gözükmektedir. NATO, ekonomik kaynakların daha verimli kullanılması için “akıllı savunma” (smart defence) denen bir kavram geliştirmiş durumdadır. Buna göre, müttefik ülkelerin kendi aralarında ortak savunma planlaması yapması ve uzmanlaşmaya gitmesi desteklenmektedir. Bu şekilde hem aynı maddi kaynaklarla daha fazla askeri kapasite üretilecek hem de üye ülkeler arasındaki işbirliği derinleşecektir.
Genel olarak 2010’lı yılların stratejisi 1990’lı yıllara dönüşün sinyalini vermektedir. 11 Eylül sonrası İslam dünyasıyla bozulan ilişkilerin tamir edilmesi yönünde NATO’da bir arayış sözkonusudur. NATO’nun tehdit algılamasında terörizm yerine insani güvenlik ön plana çıkmaya başlamıştır. Arap Baharına NATO ülkelerinin verdiği ilkesel destek insani güvenlik yaklaşımıyla daha iyi açıklanabilir.
2012 NATO’da Türkiye ve ABD Yılı
NATO Kamu Diplomasisi Birimi, 2012 yılı için iki üye ülkede örgüte yönelik kamuoyu ilgisini ve desteği artırıcı faaliyetler düzenlemeyi planlamaktadır. ABD’nin hedef ülke seçilmesinin sebebi, Amerikan kamuoyunda NATO ile ilgili bilinç düzeyinin oldukça düşük olduğunun tespit edilmesi ve Mayıs 2012’de düzenlenecek Şikago Zirvesidir. Bu amaçla Şikago Zirvesi öncesinde NATO’ya yönelik Amerikan kamuoyunun ilgisinin artırılması hedeflenmektedir.
2012 yılı için Türkiye’nin seçilmesi ise yine temel iki gerekçeye dayanmaktadır. Öncelikle ittifaka 1952’de katılan Türkiye’nin 60. üyelik yıldönümü 2012 senesine denk gelmektedir. Diğer üye ülkelerin önemli yıldönümlerinde yapıldığı gibi Türkiye için de 60. Üyelik yıldönümünün kutlamalarının yapılması NATO açısından oldukça anlamlı bulunmaktadır.
Tanıtım ülkesi olarak Türkiye’nin seçilmesinin diğer önemli bir sebebi, Türk halkının NATO’ya olan desteğinin üye ülkeler arasında en düşük oranda çıkmasıdır. Türk kamuoyu ancak yüzde 37 oranında NATO’ya olumlu bakmaktadır. Türk kamuoyunda NATO’ya karşı üç tür olumsuz bakış söz konusudur. İlk olarak Türk kamuoyu, NATO’yu ABD’nin çıkarlarına hizmet eden bir örgüt olarak algılamaktadır. Yine NATO’nun İslam dünyasına karşı kurulmuş bir Batılı-Hıristiyan örgüt olduğu düşüncesi Türkiye’de oldukça yaygın bir kanaat durumundadır. Türk kamuoyu ayrıca NATO’nun PKK terörü ile mücadelede Türkiye’yi yalnız bıraktığını düşünmektedir. Dolayısıyla hem Türkiye’nin üyeliğinin 60. yıldönümün kutlanması hem de Türk kamuoyunun NATO’ya desteğinin artırılması için 2012 yılında çeşitli kamu diplomasisi faaliyetleri düzenlenmesi planlanmaktadır.
Türk kamuoyunun olumsuz algısına rağmen NATO, Ankara’nın kendisini en iyi anlattığı ve en etkili olduğu uluslararası örgütlerin başında gelmektedir. Ayrıca son yıllarda büyüyen ekonomisi ve uluslararası alanda daha aktif hale gelmesiyle doğru orantılı bir şekilde Türkiye’nin NATO içerisindeki konumu ve ağırlığı artmaya başlamıştır. Bu açıdan 2012 yılı hem NATO’nun gelecek vizyonun belirlenmesi hem de ittifak içinde Türkiye’nin konumunun şekillenmesi açısından hassas bir zamana işaret etmektedir.
Yazının İngilizcesi için tıklayınız…
Selçuk Çolakoğlu
USAK Uzmanı
Aydın Adnan Menderes Üniversitesi Öğretim Üyesi
Kaynak: USAK
